Καστελλόριζο: 77 χρόνια από την απελευθέρωσή του
Οι επιτυχίες του Ελληνικού Στρατού στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και η σταδιακή απελευθέρωση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου από τον Στόλο μας, αναπτέρωσε το ηθικό των Καστελλοριζιών.
Τον Νοέμβριο του 1912, έστειλαν στην Αθήνα τον, φοιτητή τότε, Μιχαήλ Πετρίδη με γραπτό αίτημα, προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, με το οποίο ζητούσαν την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ο Πετρίδης δεν μπόρεσε να δει τον Βενιζέλο, ο οποίος είχε ήδη αναχωρήσει για το Λονδίνο, ωστόσο συναντήθηκε με τον Υπουργό Εξωτερικών Λάμπρο Κορομηλά και τον τότε, προϊστάμενο του Τμήματος Ανατολικών Υποθέσεων του Υπουργείου Ίωνα Δραγούμη, τους οποίους και κατόρθωσε να πείσει για τα οφέλη της υποστήριξης του Καστελλόριζου. Εξασφαλίσεις για ένοπλη συνδρομή δεν έλαβε, ωστόσο ο Δραγούμης του συνέστησε να γίνει στο νησί δημοψήφισμα που θα αφορούσε την ένωση με την Ελλάδα. Ενθουσιασμένος ο νεαρός Πετρίδης και βέβαιος ότι θα υπάρξει συνδρομή από την Αθήνα σε περίπτωση που το νησί επαναστατήσει, γύρισε στο Καστελλόριζο όπου οργανώθηκε δημοψήφισμα (22 Δεκεμβρίου 1912), με το οποίο αποφασίστηκε ομόφωνα η ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Άλλωστε τότε στο νησί δεν ζούσαν περισσότεροι από 50 Τούρκοι.
Ο καταλύτης των εξελίξεων, ήταν το απαντητικό τηλεγράφημα του Ελευθέριου Βενιζέλου, στο αίτημά τους
«Προς τους κ.κ. Δημογέροντας της νήσου Καστελλορίζου. Εις Καστελλόριζον.
Εν Αθήναις τη 12 Φεβρουαρίου 1913
Αξιότιμοι Κύριοι,
Μετά συγκινήσεως απαντών εις τας υπό του ευγενούς λαού της νήσου Καστελλορίζου διατυπουμένας ευχάς υπέρ της ενώσεως μετά της Μητρός Ελλάδος, εύχομαι μεθ’ υμών εκ βάθους ψυχής υπέρ της πληρώσεως των κοινών πόθων.
Μετά πάσης τιμής
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Όπως βλέπουμε, το τηλεγράφημα ήταν διατυπωμένο με τέτοιο τρόπο που ούτε ενθάρρυνε, ούτε όμως και απέτρεπε την ένοπλη εξέγερση των Καστελλοριζιών.
Οι εξελίξεις όμως, ήταν καταιγιστικές. Στις 19.30 της Παρασκευής 1ης Μαρτίου 1913, το επίτακτο ατμόπλοιο «Ρούμελη» της εταιρείας. Πανταλέοντος, αποβίβασε στο νότιο τμήμα του νησιού, στη θέση Καρύδια, αντάρτικο σώμα 30 ανδρών υπό τον οπλαρχηγό Εμμανουήλ Δασκαλάκη, το οποίο στις 20.30 κατέλαβε την ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου και κάλεσε τον αρχιερατικό επίσκοπο Θ.Κ. Σιμωνίδη και τους δημογέροντες του νησιού να συναντηθούν μαζί τους. Όταν αυτή πραγματοποιήθηκε, ο Δασκαλάκης είπε στους Καστελλοριζιούς:
«Αιδεσιμότατε, έρχομαι κατ΄ εντολήν της Ελληνικής Κυβερνήσεως να καταλάβω την νήσον εν ονόματι του Βασιλέος των Ελλήνων». Μαζί του ήταν οι: Ε. Κοπάσης, Α. Πικουτάρης, Μ. Καντσινακάκης, Σ. Μπουχλάκης, Γ. Γιαννακάκης, Ι. Σαμένης, Μ. Γδουτάκης, Γ. Φανουργάκης, Σ. Δημητρογιαννάκης, Ν. Στελέκης, Σ. Μαντρεμάκης, Φ. Ιγνατίου, Α. Χοχλάκης, Σ. Βενετάκης, Η. Γιακομάκης, Γ. Σανουδάκης, Γ. Βενετάκης, Κ. Ζωσόπουλος, Σ. Κωσταράκης, Π. Τσίγκονας, Σ. Παπαδάκης, Β. Γιαννόπουλος, Λ. Μάκκας, Μ. Νικοδήμου, Ε. Χατζηγιαννάκης, Σ. Σταυρουλάκης, Ε. Σαραντινάκης, Ι. Περάκης και Ε. Λίτινας. Το σώμα των Κρητικών, συνόδευαν ως μέλη του οι Καστελλοριζιοί, Ιωάννης Λακερδής, που θα παίξει σημαντικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις στο νησί και ο πλοίαρχος Μαρίνας:
(Πηγή: Κώστας Φ. Τσαλαχούρης, «ΙΜΙΑ, Το Χρονικό της Χάραξης των Συνόρων των Δωδεκανήσων (1932-1947)».
Στον καϊμακάμη, που έμενε στο τελωνείο μαζί με τους κρατικούς υπαλλήλους, αναγγέλθηκε ότι το Καστελλόριζο καταλήφθηκε από τον Ελληνικό Στρατό, στο όνομα του Βασιλιά και ότι για ν’ αποφευχθεί αιματοχυσία, πρέπει και όλοι οι μουσουλμάνοι του νησιού να παραδοθούν. Ο Μουσταφά Λουτφή Βέης, απάντησε: «Μη δυνάμενος να υπερασπίσω την πόλιν, παραδίδω ταύτην διαμαρτυρόμενος δια την πράξιν ταύτην της ελληνικής Κυβερνήσεως». Φυσικά, μαζί με τους αντάρτες, είχαν σπεύσει στο τελωνείο και όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του Καστελλόριζου, που παραληρούσαν από ενθουσιασμό.
Την επόμενη μέρα, στις 11.30 το πρωί, καταλήφθηκε το Διοικητήριο, ενώ η φρουρά του νησιού αποτελούμενη από επτά άτομα παραδόθηκε στους Έλληνες αντάρτες. Στις 12 το μεσημέρι της 2ας Μαρτίου 1913, καταλήφθηκαν επίσης το τελωνείο, το υγειονομείο και το λιμεναρχείο. Συγκροτήθηκε προσωρινή διοικητική επιτροπή του νησιού, με επικεφαλής τον πρωτοπρεσβύτερο Θ. Σιμωνίδη, ενώ συνελήφθησαν ως αιχμάλωτοι πολέμου, εκτός από τον καϊμακάμη ο Κενάν – Μαλ εφένδης (μουδίρης= διοικητικός υπάλληλος της αυτοκρατορίας) και άλλοι 13 Οθωμανοί κυβερνητικοί υπάλληλοι.
Το πλοίο «Ρούμελη», είχε επιταχθεί μετά από «εντολή άνωθεν», που είχε δοθεί από τον Ίωνα Δραγούμη.
Όταν το πλοίο επέστρεψε στη Ρόδο, ο εκεί Έλληνας πρόξενος Παπαδάκης, ζήτησε από τον καπετάνιο του να γυρίσει στο νησί και να παραλάβει τους αντάρτες, καθώς υπήρχε η πληροφορία ότι 800 Τουρκοκρητικοί που βρίσκονταν στην Αττάλεια, ετοιμάζονταν να αποβιβαστούν στο Καστελλόριζο. Ακολούθησαν διαβουλεύσεις με πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων και αποφεύχθηκε οποιαδήποτε επέμβαση των Οθωμανών στο ακριτικό νησί.
Το Καστελλόριζο είναι ελεύθερο!
Μετά την κατάλυση της οθωμανικής εξουσίας στο νησί, αποφασίστηκε η αποστολή πληρεξουσίων στην Αθήνα. Αυτοί όμως εμποδίστηκαν από τον πρόξενο στη Ρόδο Παπαδάκη, στον οποίο όμως επέδωσαν επιστολή αίτημα του συνεπωνύμου του οπλαρχηγού προς τον ΥΠΕΞ Κορομηλά, να θέσει άμεσα το Καστελλόριζο, υπό την προστασία της ελληνικής κυβέρνησης.
Μερικοί αντιπρόσωποι (Κ. Ζερβός, Σ. Λακερδής, Α. Διαμαντάρας), προσπάθησαν να φτάσουν στην Αθήνα μέσω Σύμης. Τελικά ένας απ’ αυτούς, ο Κομνηνός Ζερβός έφτασε με βάρκα (!) στη Νάξο, όπου παρέδωσε τον φάκελο με τα αιτήματα των Καστελλοριζιών, στον στρατιωτικό διοικητή του νησιού. Άλλοι πληρεξούσιοι (Μ. Πετρίδης, Β. Κοντός, Γ. Ξανθής), με το αμερικάνικο ατμόπλοιο «Νέα Υόρκη», έφτασαν μέσω Σύμης και Χίου στην Αθήνα, όπου τους δέχθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Αυτός αρνήθηκε να αποστείλει κάποια βοήθεια, ζήτησε από τους αντιπροσώπους να επιστρέψουν αμέσως στο νησί τους, να επανεγκαταστήσουν τις αρχές και να υψώσουν την τουρκική σημαία… Οι αντιπρόσωποι αρνήθηκαν και επιχείρησαν μέσω ανθρώπων του περιβάλλοντος Βενιζέλου να τον μεταπείσουν. Στο μεταξύ ο Δραγούμης και ο γραμματέας του τμήματός του Πανουριάς, τιμωρήθηκαν με μηνιαία και δεκαπενθήμερη αντίστοιχα, προσωρινή παύση… Γράφει σχετικά ο Κ. Τσαλαχούρης:
«Το επεισόδιο αυτό θα σφραγίσει τη μετέπειτα ιστορική πορεία της Ελλάδας. Οι δύο άντρες, Ελευθέριος Βενιζέλος και Ίων Δραγούμης, θα ακολουθήσουν ο καθένας το δικό του δρόμο…».
Στο μεταξύ, στο Καστελλόριζο ο Παπαδάκης φρόντισε να οπλιστούν 180 άνδρες και έβαλε σκοπούς σε όλα τα σημεία του νησιού.
Επίσης, επιτάχθηκε το ατμόπλοιο «Ελπίς» του Σταμάτη Κοντούζογλου, που συνέδεε το νησί με την απέναντι ακτή και τοποθετήθηκαν σ’ αυτό ψεύτικη καπνοδόχος και ξύλινα κανόνια. Έτσι οι κάτοικοι των απέναντι παραλίων, νομίζοντας ότι πρόκειται για ελληνικές πολεμικό πλοίο, αποσύρθηκαν έντρομοι στην ενδοχώρα!
Στις 22 Μαρτίου 1913, έφτασε στο Καστελλόριζο με ατμόπλοιο «Ταχυδρόμος», ο Ανθυπολοχαγός Τυλιγάδης, με το ψευδώνυμο Γεώργιος Γεωργαντόπουλος, με σκοπό να πείσει τους αντάρτες να εγκαταλείψουν το νησί, πράγμα που πέτυχε. Πριν φύγουν, εισέπραξαν 450 οθωμανικές λίρες από τους κατοίκους… Από τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας, το Καστελλόριζο προσπαθεί να πετύχει το ακατόρθωτο. Να παραμείνει ελεύθερο με δικά του μέσα. Συγκροτήθηκε Λαϊκή Επιτροπεία και τη στρατιωτική διοίκηση αναλαμβάνει ο Ι. Λακερδής, ενώ το μόνο μέρος που φυλάσσεται είναι αυτό όπου κρατούνται οι Τούρκοι αιχμάλωτοι.
Η ελληνική κυβέρνηση, αναλαμβάνει δράση!
Στην Αθήνα διαδίδεται ότι στο Καστελλόριζο έγιναν σφαγές. Αυτό αναγκάζει τον Βενιζέλο να διατάξει τη μοίρα του Ιονίου, που βρισκόταν τότε στο νότιο Αιγαίο, να σπεύσει στο νησί. Τη μοίρα αποτελούσαν, το θωρηκτό «Ύδρα», τα αντιτορπιλικά «Κεραυνός», «Δόξα» και «Πάνθηρ» και το ανθρακοφόρο «Αλίκη». Η άφιξη του «Πάνθηρα» και αργότερα της υπόλοιπης μοίρας, προκαλεί νέα θύελλα ενθουσιασμού στους κατοίκους του Καστελλόριζου. Ο κυβερνήτης του «Ύδρα» Παπαχρήστος, δέχεται στο θωρηκτό τη Λαϊκή Επιτροπεία και ζητά να αφεθούν ελεύθεροι οι Τούρκοι αιχμάλωτοι. Η Επιτροπεία αρνείται και του δίνει πρωτόκολλο με τις υπογραφές όλων των μελών της, στο οποίο αναφέρεται ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Ο Παπαχρήστος ζητά νέες εντολές από την κυβέρνηση.
Τελικά, με τον απόπλου της μοίρας, διατάχθηκε το εύδρομο «Μυκάλη», να περιπολεί στις ακτές του νησιού και της Λυκίας.
Στρατιωτικός ο οποίος στέλνεται, κρυφά, από την Αθήνα, αποχωρεί, λόγω της εχθρότητας που αντιμετωπίζει. Τελικά, η κυβέρνηση, δια της διπλωματικής οδού, στέλνει την 1η Αυγούστου 1913 στο Καστελλόριζο από τη Σάμο, τον δικηγόρο Βασίλειο Τζαβέλλα ως Διοικητή του νησιού, με τον τίτλο όμως του συμβούλου. Ο Τζαβέλλας κατάφερε να αποκαταστήσει την τάξη στο νησί, αφοπλίζοντας τον Λακερδή και τους 150 ενόπλους που τον συνοδεύουν. Σύντομα 20 αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και άνδρες της Χωροφυλακής από τη Σάμο, εγκαθίστανται στο νησί.
Η Απελευθέρωση
Και όταν εκείνο το πρωινό της 13 Σεπτεμβρίου 1943 εισέπλεε υπερήφανο το Αντιτορπιλικό "Ναύαρχος Κουντουριώτης" στο λιμάνι του νησιού, φέρνοντας το μήνυμα της Ελευθερίας, με πολύ δισταγμό και συγκροτημένοι, οι κάτοικοι, θυμούμενοι τα δεινά που υπέστησαν πριν δύο χρόνια, δεν μπορούσαν να πιστέψουν τι ακριβώς συνέβαινε.
Όταν τελικά πείσθηκαν ότι έφθασε η ώρα της Ελευθερίας που επί οκτώ και πλέον αιώνες την στερήθηκαν, ύψωσαν τις Ελληνικές σημαίες, τραγούδησαν τον Εθνικό μας Ύμνο και μαζί με το πλήρωμα του Ελληνικού πολεμικού πήγαν στον Άγιο Κωνσταντίνο για να ευχαριστήσουν τον Θεό για την ημέρα που τους χάριζε.
Αυτό δεν κράτησε πολύ γιατί σε λίγο τα Γερμανικά αεροπλάνα άρχισαν να βομβαρδίζουν το νησί προκαλώντας μεγάλες καταστροφές.
Αμέσως οι σύμμαχοι μετέφεραν τους λιγοστούς κατοίκους, όσοι απέμειναν, μέσω Κύπρου, στην Παλαιστίνη
Το Καστελλόριζο ήταν το πρώτο τμήμα Ελληνικού εδάφους που απελευθερώθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως προχωρημένη βάση εξόρμησης για την απελευθέρωση των λοιπών νησιών της Δωδεκανήσου.
Εν τω μεταξύ από το νησί άρχισαν να διέρχονται όλες οι φυλές της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, από Ινδούς, Πακιστανούς μέχρι και Μαόρι, εκπληρώνοντας τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις προς την αυτοκρατορία τους.
Αυτός λοιπόν ο συρφετός των νέων τυχοδιωκτών, μετά από εκείνους των σταυροφοριών, αντικρίζοντας τους θησαυρούς που έκρυβαν τα εγκαταλειμμένα σπίτια των Καστελλοριζιών, έπεσαν απάνω τους και άρχισε το "πλιάτσικο" μέχρι που δεν έμεινε τίποτα. Την λεία τους την πουλούσαν στα παζάρια της Μέσης Ανατολής όπου εκεί έκπληκτοι οι ξενιτεμένοι Καστελλοριζιοί είδαν αντικείμενα που κοσμούσαν τα σπίτια τους να βγαίνουν στο "σφυρί"!..
Αμέσως μετά το τέλος του Πολέμου στο Ευρωπαϊκό μέτωπο 9 Μαΐου 1945 οι ξενιτεμένοι και βασανισμένοι Καστελλοριζιοί ζητούν επίμονα να επιστρέψουν στο νησάκι τους για να ξαποστάσουν και να βρουν τον παλιό καλό και ήρεμο ρυθμό της ζωής τους.
Οι υπεύθυνοι για την λεηλασία των αρχοντικών του νησιού, πανικοβάλλονται και προκειμένου να καλύψουν τις όποιες ευθύνες τους, βάζουν φωτιά και καίνε εν ψυχρώ όλη την αρχοντογειτονιά που περιελάμβανε περί τα 1400 σπίτια.
Και όταν οι κατατρεγμένοι από την μοίρα τους Καστελλοριζιοί επέστρεψαν στο αγαπημένο τους νησάκι, όσοι βεβαίως επέζησαν 900 ψυχές περίπου και μετά την πυρκαγιά που ξέσπασε στο καράβι που μετέφερε την τρίτη αποστολή και χάθηκαν τριάντα πέντε ψυχές, μεταξύ αυτών και μωρά παιδιά, δεν πίστευαν στα μάτια τους για το θέαμα που αντίκριζαν.
Τίποτα δεν είχε μείνει όρθιο από το βιος τους που με τόσες θυσίες και μόχθους προσπάθησαν τόσες γενεές να δημιουργήσουν.
Η παρακάτω περιγραφή της Αθηνάς Ταρσούλη στο τρίτομο βιβλίο της Δωδεκάνησα, τόμος Γ σελίδα 347 για την κατάσταση που επικρατούσε στο νησί αμέσως μετά την λήξη του πολέμου, δίδει απόλυτα την εικόνα και δεν χρειάζεται να προσθέσει κανείς τίποτα... "Άλλοτε κατοικία μιας σφριγώσας ζωής του πλούτου και της ευδαιμονίας τώρα θύμα μιας σατανικής ζηλόφθονης μοίρας που πέρασε πάνω του, σαν άγριος σίφουνας έσπειρε τον όλεθρον και σώριασε όλη την πρίν ευτυχισμένην πολιτείαν του σε άμορφα ερείπια, σε αποκαΐδια τραγικά..."
Πηγές: Κώστας Φ. Τσαλαχούρης, «ΙΜΙΑ, Το Χρονικό της Χάραξης των Συνόρων των Δωδεκανήσων (1932-1947)», www.kastellorizo.online, Μιχάλης Στούκας protothema.gr
