Έλλη Καρανίκα, Διευθύντρια Ιατρικής Υπηρεσίας Γ.Ν.ΚΩ: Ο Δεκάλογος του ενημερωμένου εμβολιαζόμενου - Χρήσιμες πληροφορίες για τον εμβολιασμό

Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΟΥ ΕΜΒΟΛΙΑΖΟΜΕΝΟΥ

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟ

Ελλη Καρανίκα, Διευθύντρια Ιατρικής Υπηρεσίας Γ.Ν.ΚΩ

1. Πόσο ασφαλή είναι τα εμβόλια που θα κυκλοφορήσουν; Τα εμβόλια που θα χρησιμοποιηθούν στη χώρα μας έχουν πάρει έγκριση για την ασφάλεια, την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα τους από τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς, τον ΕΜΑ (European Medicines Agency) και τον FDA (Food and Drug Administration) και έχουν ελεγχθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγεία. Όλα τα εμβόλια έχουν υποβληθεί σε κλινικές μελέτες για την την ασφάλεια τους και έχουν ελεγχθεί σε πολλά διαδοχικά στάδια.Τα πιο γνωστά εμβόλια είναι DNA ενώ το εμβόλιο κατά του covid είναι RNA. Η βιοτεχνολογία εμβολίων RNA είναι γνωστή πάνω από 30 χρόνια στην μοριακή βιολογία και εφαρμόζεται στην γονιδιακή θεραπεία σπάνιων γεννητικών ασθενειών. Στην κλασσική μέθοδο παρασκευής αντίστοιχων εμβολίων, εισέρχεται DNA (ολόκληρο το μόριο στο κύτταρο, 29.000 νουκλεοτίδια!).Στο εμβόλιο RNA ένα μικρό τμήμα του ιού εισέρχεται κατ΄ευθείαν στο κυτταρόπλασμα για την παραγωγή αντισωμάτων,μακριά από το γονιδίωμα.Συνεπώς δεν είναι δυνατόν να γίνει μετάλλαξη του γονιδιώματος ή καρκινινογένεση. Ούτε φορέας μπορεί να γίνει κάποιος μέσω του εμβολίου

2. Πόσο αποτελεσματικό είναι το εμβόλιο για την covid-19:Αφού λάβουν και τις δύο δόσεις του εμβολίου, οι περισσότεροι άνθρωποι θα είναι προστατευμένοι. Χρειάζεται τουλάχιστον μια εβδομάδα μετά την χορήγηση της 2ης δόσης για να αναπτυχθεί ανοσία .Το διάστημα ανοσίας υπολογίζεται πάνω από ετος.Πιθανόν χρειαστούν επαναληπτικές δόσεις. Στην άμεση ανοσολογική αντίδραση παράγεται αριθμός αντισωμάτων (Β΄κύτταρα)που μακροχρόνια αυξάνεται(Τκύτταρα μνήμης). Aκόμη και μια μετάλλαξη του ιού να συμβεί, η βιοτεχνολογία σήμερα σε σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να προσαρμόσει το εμβόλιο. Επειδή υπάρχει μια μικρή πιθανότητα να μολυνθεί κάποιος παρότι εμβολιασμένος, είναι σημαντικό να συνεχίσει να τηρεί τα μέτρα ασφαλείας, μέχρι να εμβολιαστεί μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.Οι μελέτες δείχνουν ότι ο εμβολιασμός επάγει μεγαλύτερη ανοσοποιητική αντιδραση από την νόσο, δηλαδή μεγαλύτερο αριθμό αντισωμάτων! Δεν συστήνεται τεστ πριν τον εμβολιασμό

3.Ποιοί θα εμβολιαστούν αρχικά:Εφαρμόζονται διάφορα μοντέλα προτεραιοποίησης στον εμβολιασμό διεθνώς. Το σύνηθες, στο οποιο συναινει και ο Π.Ο.Υ., προτεραιοποιεί το Υγειονομικό πληθυσμό κι ακολουθούν οι ήλικιωμένοι. Κάποια κράτη αρχίζουν τον εμβολιασμό από τις ηλικίες 18-29 ετών,όπου είναι πιο επίφοβη η διασπορά .Τον Δεκέμβριο, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμού στην χώρα μας είχε προτεραιοποιησει α)το υγειονομικό Προσωπικό, σε δημόσιες ΚΑΙ σε ιδιωτικές δομές, για την συνέχιση παροχής υπηρεσιών υγείας β) όσους είναι εκτεθειμένοι σε αυξημένο κίνδυνο έκθεσης ή νόσησης και γ)όσους υπηρετουν σε κρίσιμες για την λειτουργία του κράτους δομές(αστυνομία,στρατό κ.α) , μετά δ) αρχίζοντας από τον πληθυσμό ηλικίας >85 ετών κατεβαίνοντας ανα 5ετία και τέλος ε) τους >18 ετών χωρίς συνοσηρότητες.Η τελική στρατηγική που ήδη εφαρμόζεται στο ΓΝΚΥΚΩ, προτεραιοποιεί αποκλειστικά το Προσωπικό των Νοσοκομείων ΕΣΥ και ακολουθούν οι ηλικιωμένοι.Να σημειωθεί ότι είχαμε έγκαιρα προτεραιοποιήσει όλους τους επαγγελματιων υγείας της Κω (ιδιώτες γιατρούς, οδοντιατρους, φαρμακοποιούς, φυσιοθεραπευτες)αλλά οι τελικές οδηγίες μας ήταν διαφορετικές. Κανενας πολιτης δεν μπορεί να επιλέξει τον τυπο εμβολιου της αρεσκείας (Ρfizer, Modena κ.α.).Θα κανει όποιο εμβόλιο είναι διαθέσιμο στο εμβολιαστικό κέντρο που υπάγεται.

4.Επαρκούν τα εμβόλια; Ο εμβολιασμός στην Ελλάδα θα γίνει σε δύο δόσεις όπως υπαγορεύουν τα επιδημιολογικά δεδομένα και η παρασκευάστρια εταιρία, σύμφωνα με την Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Μ.Θεοδωρίδου. Στην 1^η δόση εμβολιασμού (πρωτογενής ανοσοποίηση), παράγεται αριθμός αντισωμάτων ενώ η 2η δόση ακολουθεί μετά 4-6 εβδομάδες και οδηγεί στην πλήρη ανοσοποίηση. Αν περιοριστεί κανείς σε 1 μόνο δόση, ο εμβολιασμός είναι ανεπαρκής. Συστήνεται να είναι το ίδιο εμβόλιο, όχι απλώς της ίδιας βιοτεχνολογίας. Έχουμε την διαβεβαιωση των αρμοδίων ότι δεν θα υπάρξει πρόβλημα στην εξασφάλιση της 2^ης δόσης.

Δυο φορές την εβδομάδα θα ερχονται στο Νοσοκομείο μας τα απαιτουμενα εμβόλια ,βάσει των προγραμματισμένων ραντεβού. Προγραμαμτιζεται εμβολιασμός 100 ατόμων περίπου ημερησίως.

5. Επαρκεί το Προσωπικό του Νοσοκομείου μας για αυτό τό έργο; Είναι γνωστό ότι το Προσωπικό είναι διαχρονικά οριακό μέχρι ανεπαρκές. Στην διάρκεια της πανδημίας αλλά και εν όψει του εμβολιασμού,δεν έγινε ουσιαστική ενισχυση του Προσωπικού. Παρ΄όλα αυτά,ανταποκρίθηκε επαρκώς στις έκτακτες ανάγκες όλο αυτό το διάστημα.Το ότι το Νοσοκομείο μας έμεινε «καθαρό»στον covid και δεν νόσησε καποιος εργαζόμενος , όπως σε άλλα νοσοκομεία, δεν είναι τυχαίο, αλλά κρύβει συνεχή δουλειά και συνεργασία.Τώρα, η Ομάδα Εμβολιασμού, παρά τις τοπικές δυσκολίες κατάφερε να υλοποιήσει τις πολλαπλές οδηγίες/προϋποθέσεις ασφαλούς εμβολιασμού.Όλοι οι Γιατροί, ανεξαρτήτως ειδικότητας υποχρεούνται να συνδράμουν στο έργο του εμβολιασμού ενώ έχει αρχίσει η εκπαίδευση επιλεγμένων νοσηλευτριών.Επιπλέον, ζητήθηκε από τον ΙΣΚΩ τυχόν βοήθεια από ιδιώτες Γιατρούς.Μετα τον εμβολιασμό του Προσωπικού, για το κοινό, θα λειτουργήσουν 2 εμβολιαστικά κέντρα στο Νοσοκομείο και 1 στο Πλατανι.

6.Ποιές είναι οι συστασεις σε ειδικές περιπτώσεις εμβολιασμού .Σύμφωνα με τις υποδείξεις των Ειδικών το καλύτερο timing είναι στην φάση που ο αριθμός κρουσμάτων είναι χαμηλός και έχει προηγηθεί ένα ολιγοήμερο lock down, συνθήκες που πληρούνται στο νησί μας.Έτσι δεν θα προλάβει να αναπτυχθεί αναθεκτικό στέλεχος ούτε μετάλλαξη.Πρέπει να υπάρχει χρονική απόσταση 14 ημερών πριν και μετά από αλλο εμβόλιο. Δεν υπάρχει σύσταση από την εθνική Επιτροπή για εμβολιασμό παιδιών ακόμη κι όταν αυτά έχουν συνοσηρότητες(2 μόνο με υποκείμενα νοσηματα αρρωστησαν στην χωρα). Ο εμβολιασμός επιτρέπεται και σε όσους έχουν νοσήσει -θεωρείται ότι αυτοί έχουν μια 6μηνη ανοσία. Μια παραπανω δόση αυξάνει τα αντισώματα( boosting).Να αποφεύγεται όμως σε οσους ήρθαν σε πρόσφατη επαφή με επιβεβαιωμένο κρούσμα ή νοσούν με covid.Συστήνεται αποφυγή εγκυμοσύνης 2 μηνες πριν τον εμβολιασμό και αποφυγή εμβολιασμούκατά την κύηση και τον θηλασμο παρότι ο ιος δεν περνα με το γάλα στο νεογνό.Πάντως, αν διαγνωστεί εγκυμοσύνη σε προσφατα εμβολιασμένη, δεν συστηνεται διακοπη κύησης.

7. Επιτρέπεται ο εμβολιασμός σε βαρέως και χρονίως πάσχοντες;Δεν υπάρχουν αντενδείξεις, αντίθετα ο εμβολιασμός συστήνεται κατα προτεραιότητα στις ευαίσθητες ομάδες ασθενών με προεξάρχουσα αυτή των μεταμοσχευμένων. Ακολουθουν Χ.Ν.Α.,ΧΑΠ,σοβαρή καρδιακή ανεπάρκεια, κακοήθη υπέρταση,αρρύθμιστο διαβήτη, μυοσκελετικες, νευρολογικές νόσους (:GuillainBarre, Σ.Κ.Π. κ.α.),νοσογόνο παχυσαρκία,αιματολογικές νόσοι, λήψη βιολογικών παραγόντων, καρκινοπαθείς υπό ανοσοκατασταλτική αγωγή –πιθανόν οι τελευταίοι ανατποκριθούν στο εμβόλιο με παραγοντας μικρότερο αριθμό αντισωμάτων.Σε πάσχοντες από αυτοάνοσα, επίσης ενδείκνυται ο εμβολιασμός, ο δε μηχανισμος δράσης του εμβολίου ευνοεί, θεωρητικά, την ελαττωμένη πυροδότηση ενός αυτοάνοσου νοσήματος.

8.Προκαλεί αλλεργία το εμβόλιο; Δεν τεκμηριώθηκε αναφυλαξία στο εμβόλιο. Οι ελάχιστες 5-6 αντιδράσεων υπερευαισθησίας σε 1,5 εκατ. εμβολιασθέντων δεν ήταν σοβαρές.Δεν αντενδείκνυται το εμβόλιο σε άτομα που εχουν εμφανίσει αλλεργική δερματική αντιδρασησε φαρμακα, λατεξ, φαγητά, ψάρι ή τσιμπημα μελισσας ή πάσχουν από αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα κλπ.Προσοχή χρειάζεται για όσα άτομα έχουν εμφανίσει έντονη αλλεργική αντίδραση με βράγχος φωνής, δυσκολία αναπνοής, οίδημα προσώπου ή και αλλεργικό σοκ. Πολλοι από αυτούς χρησιμοποιούν μόνοι τους προγεμισμένη συριγγα αδρεναλίνης.Συστήνεται η συνεννόηση με τον γιατρό τους , η αξιολόγης του κόστους –οφέλους και η ενημέρωση της Εμβολιαστικής Ομάδας για την καταλληλη προετοιμασία.Η αλλεργία στα έκδοχα του εμβολίου είναι θεωρητικά απειροελάχιστη. Σε εκδήλωσης έντονων αλλεργικών συμπτωμάτων στην 1^η δόση, δεν γίνεται η 2^η.Η Ομάδα Εμβολιασμού έχει εκπαιδευτεί στην αμεση αντιμετώπισή των.

9.Ποιες είναι οι παρενέργειες κατα σειρά συχνότητας; Δυνατόν κάποιες φορές να εμφανιστούν :πόνος στο σημείο ένεσης,κοπωση, πονικέφαλος,μυαλγίες,αρθραλγίες,ρίγη,πυρετός,διόγκωση σύστοιχων μασχαλιαίων λεμφαδένων.Συνήθως εμφανίζονται μέσα σε 1-3 ημερες και υποχωρούν 3 ημέρες μετά την εμφάνισή τους.Επιτρεπεται η λήψη συνήθων αναλγητικών (π.χ. παρακεταμόλη). Εμφανίζονται συχνότερα μετά την 2^η δόση και είναι συχνότερες στις νεότερες ηλικίες. Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων(ΕΟΦ)έχει συστήσει στους επαγγελματίες υγείας την υποχρέωση λεπτομερούς αναφοράς τυχόν ανεπιθύμητων ενεργειών έστω και με υποψία συσχετισμου της με το εμβόλιο.

10.Θα ειμαστε ασφαλεις μετα το εμβολιο; «No one is safe unil everyone is safe-κανενας μας δεν ειναι ασφαλής αν καθένας μας δεν ειναι ασφαλης», λεει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας! Είναι απαραίτητο να εμβολιαστεί έγκαιρα το 70% περίπου του πληθυσμού για να επιτευχθεί η ανοσία αγέλης. Δεν κάνουν όλοι ανοσία. Μπορεί καποιος να νοσησει και μετά το εμβόλιο αλλά ο οργανισμός μέσω των ειδικών κυττάρων μνήμης του ανοσοποιητικού, μπορεί να ανταπεξέλθει με ήπια συμπτώματα. Οι Επιστήμονες δηλωνουν ότι το >80% του πληθυσμού θα νοσήσει στα επόμενα 1-2 χρόνια.Συνεπώς, το εμβόλιο προβάλλει ως πιο αποτελεσματικό μέσον προστασίας σε μια απροβλεπτης εξέλιξης νόσο.Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν να ενημερώσουν σωστά το κοινο και να γίνουν πρεσβευτές του εμβολιασμού.Η χρήση του δημόσιου βήματος από σκεπτικιστές ή αρνητές, ιδιαίτερα από άτομα που επηρεάζουν για διάφορους λόγους την κοινωνία («ινφλουενσερς») δεν προσφέρει ωφέλιμη υπηρεσία στο κοινωνικό σύνολο αυτη την χρονική στιγμή. Οι βασικές αρχές ηθικής και δεοντολογίας που οφείλουμε να εξασφαλίσουμε σε όλη την διαδικασία του εμβολιασμού είναι το ωφελέειν μη βλάπτειν, η διαφάνεια, η ισότητα στην πρόσβαση και κατανομή, η κοινωνική αλληλεγγύη.

(Σημ. Η επιστημονική βιβλιογραφική τεκμηρίωση είναι στην διάθεση των ενδιαφερομένων)