Νοσταλγίες από το παλιό Ασφενδιού

Περάσαμε το ρομαντικό δρόμο πάνω από τ' Ασκληπιείο, περάσαμε τον ποταμό των νερόμυλων κι ανεβήκαμε πάνω τη σκασμένη πέτρα. Τους είπα ότι από δω βγάζανε σαπουνόχωμα οι παλιοί Ασφενδιανοί και πλένανε τα ρούχα τους. Περάσαμε μέσα από κυπαρίσσια κι ελαιώνες, είδαμε από ψηλά τις Χαϊχούτες, χωμένες μες το πυκνό πράσινο. Φαινότανε μόνο το καμπαναριό του Αη-Δημήτρη. Είχαμε μαγευτεί κιόλας από το καταπράσινο τοπίο και τη ρομαντική διαδρομή.

Περάσαμε από το σπίτι της, πήραμε την Κατερίνα και περπατήσαμε τους τουριστικούς δρόμους της Ζιάς και καμαρώναμε τα τουριστικά μαγαζιά που ήταν στολισμένα σα νυφοστόλια. Συναντήσαμε πολλούς φίλους Ασφενδιανούς και μας καλωσορίζαμε που πήγαμε στο χωριό τους. Από πάνω υψωνόταν ο Δίκαιος, περήφανος και λεβέντης και σοβαρός. Πάντα συννεφιασμένος χειμώνα – καλοκαίρι.

Είναι ο μαγνήτης της γης που τραβά τα σύννεφα γύρω του και τα κάνει βροχή. Εμείς οι παλιοί Κώοι πιστεύαμε πως η κορυφή του Δίκαιου είναι το σημείο που συντελείται ο ιερός γάμος και γονιμοποιείται η γη από τον ουρανό. Από μια πλαγιά του Δίκαιου αναβλύζει το νερό της Κεφαλοβρύσης.

Πρώτα είχε πολύ νερό. Οι παλιοί Ασφενδιανοί το είχανε τιθασεύσει και γύριζε 8 νερόμυλους και άλλους 4 πιο κάτω. Ο τελευταίος ήτανε κάτω στη Μινιέρα και σώζεται ακόμα η γούρνα του. Εκεί αλέθανε τα σιτάρια τους οι Ασφενδιανοί, οι μισοί Πυλιώτες και οι Τούρκοι του Κονιαριού. Γύρω από το νερό εκείνο χτίστηκε η Ζιά.

Μια τέτοια ξενάγηση έκανα της Κατερίνας και της άρεσε πολύ. Εκεί που καθίσαμε να φάμε, στο Δίκαιο του Μαλιλή, είχε κι άλλους δίπλα μας, αλλά εκείνοι είχαν σοβαρή συζήτηση. Λέγανε για τον Ολυμπιακό που νίκησε τον Παναθηναϊκό και πήρε το πρωτάθλημα μπάσκετ. Οση ώρα καθίσαμε δεν ξεστράτισε η συζήτησή μας.

Η Κατερίνα και οι δικοί μου, τους αρέσανε πολύ οι Παραδόσεις από τ' Ασφενδιού. Τους έλεγα ότι αυτό το ωραίο οικοσύστημα, τ' Ασφενδιού, χτίστηκε από τους παλιούς Ασφενδιανούς βρακάδες, οι οποίοι ήτανε οι πιο δουλευταράδες Κώοι. Χταρντίζανε τα βουνά και σπούσαν τις πέτρες με πρωτόγονα εργαλεία – κασμάδες, λοστούς και βαριούς και μανταλώνανε τις πλαγιές του Δίκαιου και τις φυτεύανε ελιές.

Με τα ίδια υλικά πέτρες και χώμα χτίζανε τα σπιτάκια τους. Ολα ένα κερεμέ. Με την ίδια αρχιτεκτονική και την ίδια παράδοση. Το χτίσιμο γινότανε ζιαφέτι (αλληλοβοήθεια). Από πάνω τα στεγάζανε με ξύλα κυπαρίσσια κομμένα από κει γύρω. Από πάνω πλέκανε καλάμια κι από πάνω φύκια, χώμα και πατελιά.

Ολα τα υλικά ήταν από κει γύρω και κανένα εισαγόμενο. Μικρά σπιτάκια και χαρούμενα και πολλά παιδιά – ευλογία θεού. Είχε και παλιούς Ασφενδιανούς ασβεστάδες (οι Ρεΐσηδες) που κάναν ασβεστοκάμινα και σοβατίζαν τα σπιτάκια τους με ασβέστη και πορσελάνη και τ' ασπρίζαν και μέσα κι έξω, κι όλα ήταν κάτασπρα σαν τα περιστέρια.

Τη μαραγκοσύνη των σπιτιών από μέσα – ταβλάδους, τραπαζάνια και σπαρβέρια τα κάνανε με ντόπια ξύλα Ασφενδιανοί μαραγκοί (οι Ζουμπουλήκηδες – οικογένεια μαραγκών της Κω). Εμείς φτάσαμε τον παπά Κωσταντή Ζουμπουλίκο που ήτανε και παπάς αλλά είχε και το μαραγκούδικο και δούλευε μαραγκός.

Στα πατώματα των σπιτιών στρώνανε πλάκες άσπρες, φερμένες από τον ποταμό της Μεσσαριάς. Ακόμα και τους μαστόρους τους πληρώνανε είδος με είδος. Οι γεωργοί τους πληρώνανε με σιτάρι και οι κτηνοτρόφοι με τυριά και μυζήθρες.

Οταν τους είπα ότι όλα τα υλικά είναι ντόπια τους ρώτησα: Πέστε μου σεις μόνο ένα υλικό ντόπιο, τα οποία είναι χτισμένα τα υπέρογκα σπίτια του Ζηπαριού. Κανένα! Ακόμα και η άμμος και το χαλίκι που θα μπορούσε να είναι ντόπια, είναι κι εκείνα εισαγόμενα.

Εκεί στην Παναγιά της Κεφαλοβρύσης, είχε το εργαστήρι του ένας τσουκαλάς. Εκεί είχεν το καμίνι του και τα τσουκαλαριά του. Κι έκανε τσουκάλια, λαϊνια, πηλίνες, κουζιά, πύθους, τσανάκες, τσανάκια, φλυτζάνες, και όλα τα χρειασίδια του σπιτιού.

Ακόμα τι θέλετε να σας πω; Τα παλιά μπακάλικα του Σταμάτη του Κιαπόκα, του Αντωνάκη του Νικηταρά και του φίλου μου του Μιχάλη του Χατζηνικολάου και του Μηνά του Κασιώτη, τα πιο πολλά είδη που είχανε μέσα ήτανε ντόπια – ελιές, λάδι, τυριά, σιτάρια, ρεβύθια, φάβα, φακές, λόπια Κεφαλιανά, μέλι και πολλά άλλα είδη. Πέστε μου εσείς σήμερα από τα 2.000 είδη που πουλάνε τα μεγαθήρια σούπερ μάρκετ του Ζηπαριού πόσα απ' αυτά είναι Κώτικα. Νομίζω ότι δεν έχει κανένα.

Οι παλιοί Ασφενδιανοί κόβανε μέσα από τους ποταμούς και τις ρεματιές βέργες και καλάμια και πλέκανε τα καλάθια τους, τα κοφίνια τους, τις κούφες που βάζανε στα μικρά ελαιόφυτα για να τα προστατέψουν από τις κατσίκες. Κόβανε μέσα από τους ποταμούς βρούλα και κάνανε τις φρομαπλιές τους, τα τυροβόλια τους και τις εβρουλιές τους (τα σχοινιά τους).

Και με τα βρούλα εκείνα στεγάζαν τις παράγκες για τα ζώα τους. Κόβανε ακόμα αγριόξυλα από τους αβραμύθους και από τους πρίνους και κάνανε τα άλετρά τους και τα σαμάρια τους. Από το σαπουνόχωμα πλένανε τα ρούχα τους. Από τις αμούργιες του λαδιού βάζανε και ποτάσσα και κάνανε το πράσινο σαπούνι για το λούσιμο.

Οταν βράζανε το νερό να λουστούν, βάζανε μέσα και δάφνη και μοσχομύριζε το νερό. Από τα κουκάκια της δάφνης κάνανε το δαφνόλαδο και βάζανε στα μαλλιά τους. Οι Ασφενδιανοί είχανε γερά μαλλιά. Είχε πολλούς βουνίσιους Ασφενδιανούς που κάμανε καρβουνοκάμινα και τα φέρνανε κάτω και τα πουλούσανε. Στ' Ασφενδιού είχε πολλά αμπέλια και πατητήρια. Το Ασφενδιανό κρασί ήτανε το καλύτερο κρασί της Κω και περιζήτητο. Οι Ασφενδιανοί κάνανε εξαγωγές κρασιών.

Είχε ακόμα πρωτόγονα ελαιοτριβεία που γυρίζανε τις μυλόπετρες τα μουλάρια. Το πιο μεγάλο ήταν τ' Ασωμάτου. Αργότερα ο Αλέξης ο Θυμανάκης έκανε πιο σύγχρονο ελαιοτριβείο, μηχανοκίνητο.

Τ' Ασφενδιού ήτανε το πρώτο χωριό στην παραγωγή λαδιού. Πριν 50 χρόνια, όλοι οι Κώοι από τ' Ασφενδιού πέρναμε λάδι. Ο κάμπος τ' Ασφενδιού ήταν πρώτος στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων – σταφύλια, καρπούζες, ντομάτες, καλαμπόκια, σισάμια, δημητριακά, πεπόνια, κολοκύθες, κρεμμύδια, σκόρδα.

Γινόταν μεγάλες εξαγωγές αγροτικών προϊόντων από το Τιγκάκι και μαζί γινότανε μεγάλες εξαγωγές λαδιού, κρασιού, ελιές, σταφίδες, κατσίκια, τυριά και άλλα χοντρά ζώα. Το Τιγκάκι είχε ρηχή θάλασσα και η σκάλα πήγαινε μέσα μέχρι και 100 μέτρα. Η σκάλα εκείνη που εξυπηρετούσε το εμπόριο των Ασφενδιανών παραγωγών, την έκανε το παγγάρι τ' Ασωμάτου. Και όσες φορές την εξεστέλιαζαν οι φουρτούνες, το παγγάρι τ' Ασωμάτου τηνε ξανάφτιαχνε.

Οι παλιοί Ασφενδιανοί είχανε τα βότανά τους, τα πραχτικά γιατροσόφια τους και ξέρανε πού ωφελούσε το κάθε βότανο. Είχε και πρακτικές μαμές που γεννούσανε τις γυναίκες. Αν κάποιος άρρωστος φτωχός είχε ανάγκη από κάποιο φάρμακο και δεν είχε να το πάρει, τον βοηθούσε το παγκάρι τ' Ασωμάτου.

Μεγάλη ήτανε η προσφορά στ' Ασωμάτου στη φτωχολογιά τ' Ασφενδιού. Εκείνα τα χρόνια όταν η Κοινότητα δεν είχε να συντηρεί τα πλακόστρωτα τα σοκάκια τ' Ασφενδιού, τα φτιάχναν με προσωπική εργασία. Ο κάθε Ασφενδιανός έκανε 1 ή 2 μεροκάματα ή όσα είχε ανάγκη η Κοινότητα.

Τ' Ασφενδιού είχε 5 Ενορίες. Πέντε εκκλησιές λειτουργούσαν κάθε Κυριακή. Του Λαγουδιού, της Ζιάς, της Βαγγελίστριας, τ' Ασωμάτου και τ' Αη-Δημήτρη στις Χαϊχούτες. Βρέθηκα μερικές φορές πολύ πρωί στ' Ασφενδιού.

Είχα χτίσει κι εγώ μερικά σπιτάκια και απολάμβανα κι εγώ μαζί με την Ανατολή του ηλίου και τις 5 καμπάνες που χτυπούσανε όλες μαζί. Τι απόλαυση ήταν εκείνη! Πέντε καμπάνες, πέντε χορδές από ένα ασφενδιανό λαούτο. Πέντε διαφορετικοί ήχοι. Ο πιο μακρινός ακουγότανε βαθιά – βαθιά ο ήχος της καμπάνας τ' Αη-Δημήτρη.

Εκείνα τα χρόνια οι Ασφενδιανοί πηγαινοέρχονταν από τον κάμπο με τα μουλάρια και τους γαδάρους και τους έτρωγε η νύχτα κι η αυγή. Και οι κάμπος σπούσε από την παραγωγή. Οι μεταγενέστεροι Ασφενδιανοί που είχανε κάπως εξελιχτεί, αφού πια είχανε αντικαταστήσει τις βράκες με παντελόνια και γίνανε ψαλιδόκολοι, είπανε και χτίσανε το Ζηπάρι για να γλιτώσουν το δρόμο να είναι κοντά στα χωράφια τους, να δουλεύουνε πιο πολλές ώρες και να έχουνε παραπάνω παραγωγή.

Πουλήσανε και τα βόδια τους, πετάξανε και τα ξηλάλετρά τους. Εφοδιαστήκανε με αγροτικά αυτοκίνητα, τρακτέρια, φρέζες, αλωνιστήρες, θεριστικά μηχανήματα, όλα μέσω τραπέζης. Κι αντί ν' αυξηθεί η παραγωγή τους λιγόστευε σιγά σιγά μέχρι που έφτασε τη σημερινή κατάσταση. Λιγοστέψαν και οι εξαγωγές μέχρι που χαλάσαν και τη σκάλα του Τιγκακιού γιατί δε χρειαζότανε πια.

Και σήμερα ακόμα λίγα χωράφια είναι καλλιεργημένα, ο κάμπος ερήμωσε. Στο κάθε χωράφι έχει μες στη μέση μια βίλα χτισμένη και είναι χωμένη μες στ' αγκάθια. Και η κάθε βίλα έχει έναν Πακιστανό υπηρέτη και κόβει τ' αγκάθια. Και οι απόγονοι των παλιών Ασφενδιανών, κάθονται στον καναπέ και βλέπουν τηλεόραση.

Αυτή η εξέλιξη των τελευταίων χρόνων τ' άλλαξε όλα. Ηταν μια εξέλιξη οπισθοδρόμηση. Προπαντός από απόψεως πολιτισμού. Τώρα έχουνε χαλάσει πια οι άνθρωποι. Πιο πολιτισμένοι ήτανε οι παλιοί Ασφενδιανοί που οικοδομήσανε τ' Ασφενδιού και τα κάμανε όλα μόνοι τους, χωρίς να εισάγουν τίποτα και χωρίς να δανείζονται δεκάρα. Αυτός ήτανε κι ο φυσιολογικός ρυθμός της ζωής μας.

Πότε δα δουλέψαμε και πλουτίσαμε και τρώγαμε τα τελευταία τριάντα χρόνια με χρυσά κουτάλια; Αυτός ήταν ο ψεύτικος χρυσούς αιώνας του λαϊκισμού και του δανεικού χρήματος που χάλασανε τους Ασφενδιανούς και όχι μόνο. Σήμερα το Ζηπάρι με τον ανομοιγοενή πληθυσμό του, είναι ένα χωριό χωρίς χαρακτήρα.

Ολα τα μεγαθήρια, μοντέρνα και στείρα κτίρια είναι χρεωμένα στις τράπεζες και όλα τα νοικοκυριά. Τα νέα επαγγέλματα της εποχής προπατζίδικα, καφετέριες, Ντισκοτέκ, Μπαράκια, σουβλατζίδικα, ντελίβερι, τυχερά παιχνίδια είναι το πάνθεον των επαγγελμάτων που στολίζουν το Ζηπάρι, δηλ. το πεδινό Ασφενδιού, τα οποία είναι και τα τεμπελοχανία της άνεργης νεολαίας. Τα μεγάλα σούπερ μάρκετ με τα 2000 εισαγόμενα είδη κάνουν το χρήμα σακούλα και το εξαφανίζουν και οι Ζηπαριώτες δεν το ξαναβλέπουν ποτέ.

Εμένα με τρομάζει αυτή η παλιοκατάσταση και παραμένω νοσταλγός του παλιού ορεινού Ασφενδιού με τα μικρά σπιτάκια και τα μικρά μπακαλικάκια με τα λίγα ντόπια είδη. Θα μου πούνε μερικοί: Εκεί είσαι ακόμα; Θα τους έλεγα: Ναι, καλύτερα να ήμουν εκεί πάνω λιτοδίαιτος κι ελεύθερος παρά στη σημερινή αφθονία, τη χρεοκοπία και τη νέα υποδούλωση.

www.vimatisko.gr