Βολταίρος» . Από τη Βαστίλη στο ΠάνθεονΤου δικηγόρου-κοινωνιολόγου Κώστα Σ. Κουτσαντώνη
Ο Κ. Κουτσαντώνης γεννήθηκε στην Αμαλιάδα, σπούδασε Νομικά και από το 1974 είναι δικηγόρος Αθηνών. Έχει δημοσιεύσει: « Η Κοινωνιολογία ως επιστήμη, 1971». «Μεθοδολογικά προβλήματα των κοινωνικών επιστημών» (Οικονομικός ταχυδρόμος, 1972).Προτεσταντισμός και Καπιταλισμός (Οικονομικός ταχυδρόμος, 1972), «Ο Κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, Οικονομικός ταχυδρόμος, 1973», «Τα Γαλλικά σαλόνια το 18ο αι.». Ο Adam Smith για τη γλώσσα, 2008. «Αναφορά στο Max Weber, Εποπτεία 1982». « Ο Βολταίρος και η υπόθεση Καλάς» Ιστορικά θέματα 2008. «Η Κοινωνιολογία ως μορφή Τέχνης», Μανδραγόρας 1994, κ. άλλα.
To βιβλίο αυτό του Κ. Κουτσαντώνη , «Βολταίρος» . Από τη Βαστίλη στο Πάνθεον, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς ρίχνει φως σε μια εποχή που η Ευρωπαϊκή σκέψη διακρίθηκε για τις καινοτομίες στο φιλοσοφικό επίπεδο , όπως και το κοινωνικό. Εκεί που αναδείχθηκαν οι μεγάλες κοινωνικές διαφορές και η πάλη των τάξεων, εκεί εμφανίστηκαν και οι λαμπρές φυσιογνωμίες που έμειναν στην ιστορία ως χαρακτήρες με φιλοσοφικό επώνυμο και προφίλ. Αναμφισβήτητα πάντα με τα έργα και το «λόγο» τους αποτελούν δείκτες υψηλών διαλόγων ακόμη και σήμερα στο χώρο των διανοουμένων παγκοσμίως. Ειδικά έδωσαν έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία του λόγου, τάχθηκαν καθαρά κατά της λογοκρισίας . Γνωστές οι μέθοδοι της «ιεράς εξέτασης» των δογματισμών και αυθαιρεσιών των ιερατείων και των καταναγκασμών όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. ///////////σ18
Ο Βολταίρος ενδιαφέρθηκε κατεξοχήν με τα επιτεύγματα του πνεύματος και τις κατακτήσεις του ανθρώπου σε πολιτιστικό επίπεδο. Αυτό φαίνεται και σε μια επιστολή προς ένα φίλο του, τον Thieriot που εξηγεί και τις ακριβείς προθέσεις του και τις κατευθυντήριες γραμμές των συγγραφικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων του.
«..Όταν σου ζήτησα ,του γράφει, γεγονότα για την εποχή του Λουδοβίκου 14ου , εννοούσα λιγότερα για τον ίδιο το βασιλιά και περισσότερα για τις τέχνες που άνθισαν κατά το διάστημα της βασιλείας του. Θα προτιμούσα περισσότερα για το Μολιέρο, τον Πουσίν κ. άλλους μεγάλους παρά μεγάλες μάχες. Τίποτε δεν ωφέλησαν την ανθρώπινη φυλή 100 κερδισμένες μάχες. Ένας πίνακας του Πουσίν, μια ωραία τραγωδία, μια επιστημονική ανακάλυψη, είναι πράγματα χίλιες φορές πιο πολύτιμα απ’ όλα τα χρονικά της αυλής και από όλες τις πολεμικές ιστορίες. Ξέρεις , του γράφει, για μένα οι μεγάλοι άνδρες κατατάσσονται πρώτοι και οι ήρωες τελευταίοι. Αποκαλώ μεγάλους άνδρες όλους εκείνους που διακρίθηκαν στο ωφέλιμο και το ευχάριστο. Οι καταστροφείς των επαρχιών είναι απλοί ήρωες..».
Εννοούσε σαφώς ο Βολταίρος ποιες ήταν οι προτεραιότητές του, χωρίς να παραγνωρίζει όπως φαίνεται και τις καταγραφές των στρατιωτικών προελάσεων ή αποχωρήσεων που το θεωρούσε καθήκον των χρονικογράφων, ιστοριογράφων, χωρίς ωστόσο να παραγνωρίζεται ο ιστορικός στοχασμός του Βολταίρου. Εκτός απ’ την ταξινόμηση του υλικού , αντλούσε και πληροφορίες από ανθρώπους που ζούσαν τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, όπως του πολέμου για την Ισπανική διαδοχή, την ανάκληση του διατάγματος της Νάντης, του τριακονταετούς πολέμου κ. άλλα. Το μείζον βέβαια για το Βολταίρο είναι ο σκεπτόμενος άνθρωπος και ο άνθρωπος της καλαισθησίας.
Σαν τέτοια προσωπικότητα που ήταν ο Βολταίρος διακρίνει την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού του 19ου αι. σε τέσσερις περιόδους.
1η. Του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου ή του Περικλή και Δημοσθένη, του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα, του Φειδία, του Απελλή, του Πραξιτέλη κ. άλλων. 2η. Του Καίσαρα και του Αυγούστου, που διακρίνεται με τα ονόματα του Κικέρωνα, του Βιργίλιου, του Οράτιου και του Βιργίλιου. Η 3η μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, όταν οι καλές τέχνες μετανάστευσαν από την Ελλάδα στην Ιταλία και εκεί βρήκαν γόνιμο έδαφος. Στην 4η περίοδο, εποχή της βασιλείας του Λουδοβίκου 14ου, είναι χαρακτηριστική η πυραμίδα και φαίνεται πως κατατάσσει τα στρατιωτικά και πολεμικά γεγονότα στην κατώτερη βαθμίδα της πυραμίδας. Στο κέντρο κατατάσσει τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, ενώ στην κορυφή της πυραμίδας κατέτασσε τους διανοούμενους./////σ334
Θέλω με τα παραπάνω να τονίσω το ιδεολογικό υπόβαθρο του Βολταίρου που φαίνεται στα έργα του.
Η δομή του βιβλίου είναι τέτοια που κινεί το ενδιαφέρον των αναγνωστών για να περάσουν διαδοχικά από κεφάλαιο σε κεφάλαιο και τηρείται η ιστορική –χρονική αλληλουχία των γεγονότων, δηλαδή: 1694-1725, Από τη Χάγη στο Ναό, Η φυλάκιση στη Βαστίλη, στην Αυλή κ. άλλα.
Στην Αγγλία 1726-8,Συνάντηση με τους Άγγλους διανοούμενους, Στο Αγγλικό θέατρο. Επιστροφή στο Παρίσι 1728-1734 και παρακολουθεί παράλληλα τα ιστορικά ,πολιτιστικά και κοινωνικά γεγονότα, όπως το οικονομικό άλμα, χωρίς να λείπουν οι ανθρώπινες συναισθηματικές καταστάσεις, φιλίες, όπως και ιδεολογικοί αντίπαλοι ή ερωτικές ιστορίες με κυρίες της υψηλής κοινωνίας με προστάτιδες και προστατευόμενους (π.χ η ερωτική σχέση με την madame de Chatelet), το Richelieu κ. άλλα.
Ακολουθούν πάντα κατά χρονολογική σειρά διάφορα γεγονότα με επίκεντρο πάντα τη ζωή, τις μετακινήσεις-ταξίδια και το έργο του Βολταίρου. Οι τίτλοι των κεφαλαίων επιτυχημένοι και ακριβείς, όπως στην Αυλή του Σολομώντα, στην πρωσική αυλή και πάντα σε σχέση με τις περιπλανήσεις του Θεϊκού Βολταίρου, τις συλλήψεις , τις ρήξεις και τις φυλακίσεις του.
Στις “Τέρψεις» (1754-1757), εκτός από τις θεατρικές παραστάσεις στη Λωζάνη, γράφει για τον περιπλανώμενο ιππότη και την εγκυκλοπαίδεια και το λήμμα «Γενεύη». Στο Α΄ μέρος ακόμη γράφει για τους Ευρωπαίους επισκέπτες, τη Μεγάλη Αικατερίνη, τη δημοκρατία της Γενεύης. Για την επιστροφή στο Παρίσι, τους διάσημους επισκέπτες του, για το τέλος και τις περιπέτειες της ταφής του.
Η Αναφορά στο έργο του καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος(283-511) από τις 519 σελίδες, για ν’ ακολουθήσει η πλούσια βιβλιογραφία ξενόγλωσση και η λιγότερη Ελληνική.
Το γαλλικό θέατρο και ο Βολταίρος, ο Οιδίπους, Η παράσταση της Ζαϊρας, ο Άσωτος Υιός, ο Μωάμεθ, η Σεμίραμις, κ.άλλα.
Απ’ τα Ιστορικά του έργα, Η ιστορία στο διαφωτισμό, Η ιστορία του Καρόλου 12ου, Ο αιώνας του Λουδοβίκου 14ου κ.άλλα.
Στα έργα του ανήκουν πολλά Φιλοσοφικού , πολιτικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος. Στα θρησκευτικά θέματα αναρωτιέται ο συγγραφέας αν ο ήρωάς του είναι απόστολος της πίστης και επιβεβαιώνεται και με τα λόγια του μεγάλου Βίκτορα Ουγκώ, όταν εκατό χρόνια από το θάνατο του Βολταίρου είχε πει «..το θεϊκό δάκρυ του Ιησού και το ανθρώπινο χαμόγελο του Βολταίρου συνθέτουν τη γλυκύτητα του σύγχρονου πολιτισμού ».Εντούτοις δέχθηκε διώξεις και γνώρισε ακόμη και την εξορία, που όλα αυτά τα αντιμετώπισε με σαρκασμό και ειρωνεία και με το χαμόγελο. Γράφει στην εισαγωγή του ο συγγραφέας ότι ο Βολταίρος κατανίκησε τη βία με το χαμόγελο, το δεσποτισμό με το σαρκασμό, το αλάθητο με την ειρωνεία, το πείσμα με την καρτερικότητα, την άγνοια με την αλήθεια. Ακόμη γράφει χαρακτηριστικά, πως μέχρι το Βολταίρο υπήρχαν οι ηγέτες, αλλά με το Βολταίρο έχουμε τον ηγέτη των ιδεών, μεγαλύτερος και από ηγέτης κράτους.
Αγαπητέ συγγραφέα, μου έκανε εντύπωση το τι αντιπροσωπεύει για τους Γάλλους σήμερα ο Βολταίρος. Είναι η εθνική τους κληρονομιά. Ακόμη , πως μέσα από τα λογοτεχνικά τους έργα, μπορεί κάποιος να σχηματίσει ένα αξιόπιστο πορτραίτο του ιδανικού Γάλλου. Πάντα όμως ο Βολταίρος αποτελεί για το φίλο λαό της Γαλλίας σύμβολο πολιτισμικής μνήμης, όπως το Λούβρο και η Μασσαλιώτιδα. Παρατηρεί ο συγγραφέας- ερευνητής του Βολταίρου, πως δε θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό του 18ου αιώνα, αν δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την εντυπωσιακή διαδρομή αυτού του ανθρώπου. Έμεινε στην ιστορία η φράση : « αφήστε τους διανοούμενους να κάνουν τη δουλειά τους. Δε φυλακίζουν το Βολταίρο..» και φυσικά εννοούν την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, αδιανόητα χαρακτηριστικά για το συντηρητισμό του κατεστημένου της εποχής.
Πολύ ενδιαφέρον έχει το κεφάλαιο με τους δυο μεγάλους Βολταίρο και Ρουσώ ν΄ αλληλογραφούν, αλλά ο συγγραφέας εκθέτει και τις διαφορές τους.
Στα τελευταία κεφάλαια περιγράφεται η σχέση του Βολταίρου με την επανάσταση και τη «Πανθεοποίηση».
Απ’ την ποίηση, Η επιστολή στην Ουρανία, Η παρθένα της Ορλεάνης, Ο σεισμός της Λισαβόνας. Απ’ τα Φιλοσοφικά του, ο Μέμνων, Ο άνθρωπος με τα σαράντα ecus κ.άλλα.
Η δομή του βιβλίου γενικά χαρακτηρίζεται από μεγάλη συνέπεια και μας παραδίδει ένα τεράστιο έργο που μας φέρνει κοντά στο διαφωτισμό, την ιστορία του, όπως και στη Γαλλική επανάσταση. Μας φέρνει κοντά στους διαφωτιστές, τις ιδέες και περισσότερο εντυπωσιάζουν οι αναφορές στους μεγάλους της πολιτικής, της επιστήμης και της φιλοσοφίας, προστρέχοντας στο Αγγλικό παράδειγμα. Η φιλοσοφία του εμπειρισμού, ο Locke , ο Pascal.
Θέλω τελειώνοντας να πω, πως το βιβλίο αυτό είναι πολύ επίκαιρο και λόγω των θεμάτων που θίγει. Δίνει ακόμη ένα μήνυμα για την αξία της διανόησης , της επίδρασης του κλασικού πολιτισμού στη Δύση, …σ.334.
Επηρεασμένος από την κλασική αρχαιότητα, τους μεγάλους τραγωδούς και φιλοσόφους γράφει και ανεβάζει στη σκηνή ήρωες που είναι σύγχρονοι για την εποχή του αλλά και σήμερα. Παραδειγματικά αναφέρουμε τους εμφύλιους πολέμους που προκλήθηκαν στη Γαλλία και ο Πάπας είχε χρησιμοποιήσει την επιρροή του στο Φίλιππο της Ισπανίας για να παρέμβει στη σύρραξη. Επισημαίνει ο συγγραφέας . «..Η ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων που προκάλεσαν τους πολέμους του 16ου αι., επικεντρώνεται στο φανατισμό των ιερατείων και η ¨Ερρικειάδα¨, αποκτά τον χαρακτήρα ενός επικού, ιστορικού ποιήματος , αλλά και μιας αυστηρής κριτικής του θρησκευτικού φανατισμού ως αιτίας πολέμων..είναι προφανές , πως η ανοχή, η ανεξιθρησκία ήταν στη σκέψη του ποιητή, ως το πολυτιμότερο αγαθό..». Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και πλήθος άλλων παραδειγμάτων και μηνυμάτων , αλλά στόχος μας είναι να δώσουμε κάποια ερεθίσματα για να διαβαστεί αυτό το βιβλίο που έχει χαρακτήρα-κατά τη γνώμη μου- ιστορικό, κοινωνικοπολιτικό , καλλιτεχνικό-λογοτεχνικό και φιλοσοφικό.
Αγαπητέ συγγραφέα, δεν είναι δυνατόν να αναλυθεί πλήρως των 530 σελίδων βιβλίο σας, του οποίου κάθε σελίδα έχει τεράστιο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό ενδιαφέρον.
Πιστεύω , πως είναι χρήσιμο για κάθε μελετητή-ερευνητή ή σπουδαστή του νεότερου Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Για κάθε καλλιτέχνη, ηθοποιό ή φιλόσοφο.
Γνωρίζαμε τα ποιοτικά σας ενδιαφέροντα, όπως και της συζύγου σας Σέβης Παρβέρη-Κουτσαντώνη , της οποίας τις κεραμικές δημιουργίες θα γνωρίσουμε σε λίγες μέρες , δεν γνωρίζαμε όμως το τεράστιο έργο που κάνατε με αναφορά στο Βολταίρο. Σας ευχαριστούμε που είστε απόψε μαζί μας, και θα μας μιλήσετε κι εσείς γι αυτόν το μεγάλο ήρωα σας.
Μαρία Τουλαντά Παρισίδη
.gif)
