ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ ΦΑΝΟΥΡΙΟΥ
Ωκεανογράφου και Γεωλόγου
Ολοκληρώθηκε πριν λίγο καιρό στις θάλασσες μας,ερευνητική αποστολή ελλήνων και ξένων επιστημόνων, με σκοπό την καταγραφή των πληθυσμών ενός είδους φάλαινας που ονομάζεται Φυσητήρας (Physeter macrocephalus). Το είδος αυτό για χιλιάδες χρόνια μεταναστεύει διαπλέοντας το Αιγαίο και κοσμεί διαρκώς με την παρουσία του τις ελληνικές θάλασσες. Κατά τη διάρκεια της αποστολής το ερευνητικό πλοίο διέτρεξε περισσότερα από 2000 ναυτικά μίλια και σημειώθηκε η παρουσία 27 διαφορετικών φαλαινών του είδους φυσητήρας. Μια από τις 27 καταγραφές έγινε και στην ευρύτερη περιοχή της Κω, δέκα ναυτικά μίλια ανοιχτά από τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο της Κεφάλου, γεγονός που δεν είναι σπάνιο γιατί και στη Καρδάμενα, φάλαινα αυτού του είδους, είχε εμφανιστεί πριν μερικά χρόνια σχετικά κοντά στις ακτές, όπου και φωτογραφήθηκε από τουρίστες .
Ας δούμε όμως μερικά χαρακτηριστικά του θαλάσσιου αυτού θηλαστικού .
Η πρώτη εμφάνιση των προγόνων της φάλαινας στον πλανήτη μας έγινε πριν από 45 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Τότε η φάλαινα ήταν ζώο της στεριάς και ονομαζόταν 'αρχαιόκητος' μετά σιγά - σιγά μετακόμισε και αποίκισε τις εκβολές ποταμών που ήταν άφθονες σε ψάρια. Με την πάροδο του χρόνου, το σώμα της προσαρμόστηκε στο νερό και απέκτησε το υδροδυναμικό του σχήμα. Τα ρουθούνια «ανέβηκαν» στην κορυφή του κρανίου, τα πίσω πόδια σιγά σιγά εξαφανίστηκαν και τα μπροστινά πόδια έγιναν πτερύγια, που ακόμα και σήμερα περιέχουν ίχνη από δάχτυλα. Για να μπορούν να κολυμπούν ανέπτυξαν την ουρά τους, που σε αντίθεση με αυτή των ψαριών είναι οριζόντια και παράλληλη με την επιφάνεια του νερού και για να ισορροπούν ανέπτυξαν το ραχιαίο τους πτερύγιο. Με την εξέλιξη επέστρεψαν τελικά στη θάλασσα και με την βοήθεια του χρόνου έλαβαν τη σημερινή τους μορφή. Φάλαινες υπάρχουν πολλών ειδών .Ένα από αυτά είναι ο φυσητήρας που το συναντάμε στο αιγαίο .
Οι αρσενικοί φυσητήρες ξεπερνούν τα 18 μέτρα μήκος και τους 50 τόνους βάρος, ενώ οι θηλυκοί έχουν μέσο μήκος 12 μέτρα και βάρος 20 τόνους. Η φάλαινα φυσητήρας είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος θαλάσσιου θηλαστικού που συναντάται τακτικά στις ελληνικές θάλασσες. Παρά το μεγάλο μέγεθός τους όμως δεν αποτελούν κανένα κίνδυνο για τον άνθρωπο.
Είναι είδος μεταναστευτικό και η διάρκεια ζωής τους ξεπερνά τα 70 έτη. Τα θηλυκά σχηματίζουν κοινωνικές ομάδες με τα νεότερα άτομα, ενώ τα αρσενικά ζουν μοναχικά.
Ο φυσητήρας χαρακτηρίζεται από την ικανότητα του να καταδύεται σε βάθη που ξεπερνούν τα 2000 μέτρα και η παραμονή του στον βυθό μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 1 ώρα. Αναδύεται στην επιφάνεια και παραμένει περίπου 10 λεπτά για να εξασφαλίσει τις απαραίτητες αναπνοές, πριν την επόμενη κατάδυση.
Ξεχωρίζει για τον ιδιαίτερα εξελιγμένο εγκέφαλό του, την σύνθετη ικανότητα επικοινωνίας και την πολύπλοκη κοινωνική συμπεριφορά του.
Η πολυπλοκότητα του εγκεφαλικού φλοιού, έκανε το είδος αυτό ένα από τα πιο ελκυστικά αντικείμενα μελέτης. Στο Πανεπιστήμιο της Κορνουάλης υπολόγισαν πρόσφατα ότι τα αρσενικά καλούσαν τα θηλυκά με ήχους που ακούγονταν σε μια περιοχή 314.000τετραγωνικών χιλιομέτρων!!! Με τα σημερινά δεδομένα ο ίδιος ήχος, με τα τελειότερα μηχανήματα που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος, δεν μπορεί να διαδοθεί πάνω από 8.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Εξαιτίας αυτών και άλλων ιδιοτήτων οι φάλαινες έχουν χρησιμοποιηθεί, μέχρι και ως μέσο ανακάλυψης εχθρικών υποβρυχίων αλλά και εξουδετέρωσης αυτών με εκρηκτικά.
Τρέφεται κυρίως με είδη που ζουν σε μεγάλα βάθη που ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα, όπως μερικά σπάνια καλαμάρια και ψάρια, είδη που δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί ο άνθρωπος. Έτσι η υπεραλίευση που έχουν δεχθεί τα τελευταία χρόνια οι ελληνικές θάλασσες, δεν επηρεάζει ιδιαίτερα την διατροφή του Φυσητήρα.
Οι φυσητήρες των ελληνικών θαλασσών, συνεχίζουν να αποτελούν στις μέρες μας ένα άγνωστο είδος για το ευρύ κοινό, γεγονός που φανερώνει την άγνοια που επικρατεί για αυτή τη μοναδική θάλασσα και τη σπάνια πανίδα και χλωρίδα που φιλοξενεί. Αν και η διεθνής επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει ότι οι ελληνικές θάλασσες και κυρίως στο Αιγαίο συναντά κανείς τους σημαντικότερους εναπομείναντες πληθυσμούς θαλάσσιων θηλαστικών, η απουσία στοιχειωδών μέτρων διαχείρισης, σε συνδυασμό με το χαμηλό επίπεδο περιβαλλοντικής παιδείας, συνθέτουν ένα πολύ επικίνδυνο σκηνικό για την επιβίωση αυτής της τεράστιας φυσικής και ιστορικής κληρονομιάς.
Η ιδιαίτερα υψηλή κίνηση εμπορικών πλοίων χωρίς ουσιαστικό κεντρικό έλεγχο, η απουσία αποτελεσματικού σχεδίου αντιμετώπισης πιθανού θαλάσσιου ατυχήματος και η αυξανόμενη ρύπανση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.
Κρίνεται λοιπόν άμεση και επιτακτική ανάγκη η εφαρμογή ουσιαστικών και λειτουργικών μέτρων προστασίας των θαλασσών μας .
