Κάθε χρόνο στις 26 Αυγούστου την παραμονή του Αγίου Φανουρίου, αλλά και ανήμερα της γιορτής του οι Εκκλησίες γεμίζουν πίτες φτιαγμένες από τις νοικοκυρές προς τιμή του Αγίου. Είναι οι γνωστές σε όλους μας «Φανουρόπιτες». Στο Ασφενδιού της Κω έφτιαχναν μια διαφορετική φανουρόπιτα που χάνεται στο πέρασμα των χρόνων.
Η λατρεία του Αγίου Φανουρίου ξεκίνησε από τη Ρόδο πέρασε στα γύρω νησιά και στην Κρήτη και εξαπλώθηκε αργότερα σε όλη την Ελλάδα, ενώ οι πληροφορίες που υπάρχουν για τον ίδιο και την ζωή του είναι ελάχιστες έως ανύπαρκτες. Το μόνο γνωστό, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση τουλάχιστον, είναι πως η μητέρα του Αγίου ήταν… αμαρτωλή.
Σύμφωνα με την παράδοση, η Φανουρόπιτα φτιάχνεται για να σωθεί η ψυχή της μητέρας του Αγίου Φανουρίου. Η μητέρα του ήταν μία αμαρτωλή γυναίκα που ο γιος της, ο Άγιος Φανούριος, προσπάθησε να τη σώσει, αλλά δεν τα κατάφερε. Για αυτό παρακάλεσε, να μη φτιάχνουν τίποτα για αυτόν, αλλά μόνο για τη μνήμη και την ψυχή της μητέρας του και να λένε : «Θεός σχωρέσ’ τη μάνα του Αγίου Φανουρίου».
Έτσι, στις 27 Αυγούστου που γιορτάζουμε τον Άγιο Φανούριο, οι πιστοί φτιάχνουν φανουρόπιτες, τις οποίες αφού ευλογηθούν πρώτα στην εκκλησία μοιράζουν στη γειτονιά ζητώντας να συγχωρεθεί η μητέρα του Αγίου.
Πόσες φορές δεν έχουμε χάσει κάποιο προσωπικό αντικείμενο, πολύ αγαπημένο και η μαμά μας έφτιαχνε φανουρόπιτα για να το βρούμε και μας έβαζε να τη μοιράζουμε στη γειτονιά για να συγχωρεθεί η μάνα του Αγίου και εκείνος να βοηθήσει να βρούμε τα χαμένα; Ο καθένας κατά την πίστη και την ανάγκη τού ζητάει.
Πότε όμως ξεκίνησε αυτό το έθιμο και γιατί; Κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς πώς και γιατί ξεκίνησε αυτό το έθιμο. Η φανουρόπιτα βέβαια είναι μίξη πίστης και λαϊκής παράδοσης αφού κάποιοι θέλουν να φτιάχνεται αυστηρά με 7 υλικά και άλλοι με 9. Οι αριθμοί αυτοί έχουν την δική τους σημειολογία η οποία δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την πίστη όσο με τη λαϊκή παράδοση.
Kαι όπως συμβαίνει με όλα τα έθιμα, σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν παραλλαγές της παράδοσης αλλά και διαφορετικές συνταγές με κοινό σημείο τα 7 ή 9 υλικά.
Στο Ασφενδιού της Κω έφτιαχναν μια διαφορετική φανουρόπιτα που χάνεται στο πέρασμα των χρόνων.
Η φανουρόπιτα στο Ασφενδιού που λεγόταν διαφορετικά και σταυρόψωμο, δεν είναι κέικ, αλλά ψωμί βουτηγμένο σε σιρόπι και πασπαλισμένο με κανέλα. Το σταυρόψωμο το έφτιαχναν οι γυναίκες, προς τιμήν του Αγίου, με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή, παρακαλώντας τον Άγιο να τους βρει ότι έχουν χάσει. Παραδοσιακά λένε οι πιστοί «Άγιε μου Φανούρη, φανέρωσέ μου το… Και εγώ θα φτιάξω μια πίτα για την ψυχή της μάνας σου».
Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι το σταυρόψωμο το έφτιαχαν οι γυναίκες του Ασφενδιού και για να υπενθυμίσουν στο χωριό το μνημόσυνο των ανθρώπων τους που έχασαν και για να τους προσκαλέσουν στο σπίτι για το στολισμό του κόλυβου.
Η συνταγή
1 κιλό αλεύρι για όλες τις χρήσεις
προζύμι ή 2 φακελάκια μαγιά
1/2 κ.γλ. αλάτι, 2 κ.γλ. ζάχαρη
3-4 κομματάκια μαστίχα θρυμματισμένη
πολύ λίγο γαρύφαλλο
1/2 κούπα λάδι
2 κούπες χλιαρό νερό
λίγο λάδι και αλεύρι για το ταψί
Για το στόλισμα
σουσάμι, μαύρο και άσπρο
Εκτέλεση
Σε μια λεκάνη ρίχνουμε το αλεύρι και κάνουμε μια λακουβίτσα στο κέντρο. Ρίχνουμε τα υλικά και ζυμώνουμε απαλά μέχρι να έχουμε μια ζύμη ελαστική, να μην κολλάει στα χέρια. Αφήνουμε τη ζύμη μας σε ζεστό μέρος να φουσκώσει.
Στη συνέχεια λαδώνουμε ένα ταψάκι και το αλευρώνουμε τινάζοντας να φύγει η περισσή ποσότητα. Βάζουμε μέσα τη ζύμη μας και με λίγο ζυμάρι που έχουμε κρατήσει φτιάχνουμε δύο κορδόνια τα οποία τοποθετούμε πάνω στο ψωμί σε σχήμα Σταυρού. Στολίζουμε, πασπαλίζουμε με το σουσάμι και βάζουμε να ψηθεί σε προθερμασμένο φούρνο στους 180 βαθμούς για περίπου μια ώρα.
Όταν είναι έτοιμο το κόβουμε σε κομμάτια και το βουτάμε σε μελόνερο (σιρόπι). Τοποθετούμε το σταυρόψωμο σε πιατέλα και τα πασπαλίζουμε με κανέλα και ύστερα το μοιράζουμε στη γειτονιά για το "συγχώριο". Τα τελευταία χρόνια που οι νοικοκυρές δεν χρησιμοποιούσαν πλέον τους ξυλόφουρνους το σταυρόψωμο το έφτιαχναν οι φουρνάρηδες της γειτονιάς τους.
