Αύριο, 6 Ιανουαρίου, των Θεοφανείων (Φώτων) η Εκκλησία εορτάζει και τιμά τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Τα Θεοφάνεια είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της χριστιανοσύνης. Με τα Φώτα τελειώνει η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Σε κάθε μεριά της Ελλάδας, αναβιώνουν, ήθη και έθιμα των Φώτων, μύθοι και παραδόσεις. Στην Κω η παράδοση είναι πλούσια σε ήθη και έθιμα.
ΤΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗΝ ΚΩ
Στα χωριά της Κω πίστευαν ότι την παραμονή των Θεοφανείων ανοίγουν οι ουρανοί και ό,τι ζητήσει κανείς με πίστη μπορεί να πραγματοποιηθεί.
Στο Ασφενδιού την παραμονή των ΦΩΤΩΝ οι γεωργοί περιποιούνταν με ιδιαίτερο τρόπο τα ζώα τους, γιατί σύμφωνα με την παράδοση το βράδυ της παραμονής των Φώτων τα ζώα μιλούν, γι’ αυτό οι γεωργοί φρόντιζαν να τα περιποιηθούν όσο μπορούν καλύτερα, για να είναι ευχαριστημένα και να μην παραπονεθούν στο Θεό για κακοπέραση.
Την παραμονή των ΦΩΤΩΝ οι αγρότισσες της Αντιμάχειας, της Καρδάμαινας και της Κεφάλου έκαναν τηγανίτες, τους «μαρμαρίτες», λέγονται έτσι επειδή ψήνονται πάνω στο μάρμαρο. Το έθιμο διατηρείται μέχρι και σήμερα.
Την παραμονή των Θεοφανείων στις εκκλησίες γίνεται ο αγιασμός της κτίσης που κατά την παράδοση λέγεται "μικρός αγιασμός" αν και σύμφωνα με την εκκλησία η Ακολουθία που τελείται στο ναό δύο φορές το έτος (5 και 6 Ιανουαρίου) σε ανάμνηση της Βάπτισης του Χριστού στον Ιορδάνη ονομάζεται Μέγας Αγιασμός. Μικρός Αγιασμός είναι ο αγιασμός που γίνεται στους ναούς κατά την 1η κάθε μήνα και σε διάφορες άλλες περιπτώσεις (θεμελιώσεις σπιτιών, εγκαίνια καταστημάτων, δημοσίων έργων, έναρξη Σχολικού έτους, κτλ.).
Με τον αγιασμό που πέρνουν από την εκκλησία στα σπίτια την παραμονή οι πιστοί ράντιζαν, γίνεται και σήμερα, το σπίτι, τις αυλές, τα κτήματά τους, τις ελιές και τ’ αμπέλια, για να δώσουν άφθονο καρπό. Οι γεωργοί φροντίζουν να ραντίσουν τα άρρωστα ζώα τους για να γίνουν καλά. Το κλαδί της ελιάς που φέρνουν από την εκκλησία όπου το έχουν "αγιάσει" με αγιασμό μετά το λαντούρισμα (ράντισμα) του σπιτιού το βάζουν στα εικονίσματα και θυμιάζουν με τα φύλλα του τους ανθρώπους του σπιτιού όταν αρρωστήσουν. Στα εικονίσματα βάζουν κι ένα μικρό μπουκαλάκι με αγιασμό, για προστασία από κάθε κακό, τον οποίο αντικαθιστούν τον επόμενο χρόνο, των Φώτων.
Μετά την εκκλησία ο παπάς με αγιασμένο νερό, ένα σταυρό και ένα κλωνί ελιάς ή βασιλικού επισκεπτόταν τα σπίτια της ενορίας του και τα άγιαζε.
Σε κάθε σπίτι που πήγαινε ο παπάς (έχει ατονήσει σήμερα) έβρισκε την πόρτα ανοιχτή, το σπίτι ολοκάθαρο, τα κρεβάτια στρωμένα, οι μάνες εκείνη τη μέρα σήκωναν τα παιδιά πρωί πρωί από το κρεβάτι γιατί θα περνούσε ο παπάς και το σπίτι έπρεπε να το βρει καθαρό και τους ανθρώπους του σπιτιού να τον περιμένουν για να φιλήσουν τον σταυρό και το χέρι του και εκείνος φορώντας το πετραχήλι του έψαλε το απολυτίκιο των Θεοφανείων:
"Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου σου Κύριε
η της Τριάδος εφανερώθη προσκύνησις
του γαρ Γεννήτορος η φωνή προσεμαρτύρει Σοι
αγαπητόν Σε Υιόν ονομάζουσα
και το Πνεύμα εν είδει περιστεράς
εβεβαίου του λόγου το ασφαλές
Ο επιφανής Χριστέ ο Θεός
Και τον κόσμον φωτίσας δόξα Σοι."
Μετά έπαιρνε από το χέρι του παιδιού που τον συνόδευε το θυμιατήρι και θυμιάτισε ψέλνοντας σε όλα τα δωμάτια, ραντίζοντάς τα με αγιασμό. Τελευταία άγιαζε όλους τους ανθρώπους του σπιτιού, ρίχνοντας αγιασμό με το βασιλικό ή την ελιά στο κούτελο και αυτοί με τη σειρά τους δεχόντουσαν με ευλάβεια τον αγιασμό, φιλούσαν το χέρι του παπά κι έκαναν με κατάνυξη τον σταυρό τους. Δεν υπήρχε σπίτι που να μην περνούσε ο παπάς για να το αγιάσει.
Η νοικοκυρά ευχαριστούσε τον παπά κι έριχνε μερικά κέρματα σε ένα μπακιρένιο σκεύος (μπρούτζινο) με τον αγιασμό που κρατούσε το παιδί το οποίο συνόδευε τον παπά. Ο παπάς τα παλαιότερα χρόνια δεν έπαιρνε μισθό γι αυτό είχε καθιερωθεί όταν περνούσε από τα σπίτια για να τα αγιάσει οι άνθρωποι της ενορίας του να του δίνουν όσες δραχμές ήθελε ο καθένας.
Επίσης, τα παιδιά την παραμονή γύριζαν στα σπίτια κι έλεγαν τα κάλαντα των Φώτων:
Ο μήνας έχει σήμερον πέντε Ιανουαρίου
κι όλοι μας εορτάζουμε τα Φώτα του Κυρίου.
Κι όλοι οι παπάδες περπατούν με το σταυρό στο χέρι
και μπαίνουν μες στα σπίτια μας και λεν τον Ιορδάνη.
Βοήθεια να έχετε το Μέγα Ιωάννη
στο σώμα και εις την ψυχή έχει χαρά μεγάλη.
Εσχίσθησαν οι ουρανοί και βγήκε περιστέρι
μα περιστέρι δεν ήταν, μον’ ήταν τ’ Άγιο Πνεύμα.
Και τα Άγιο Πνεύμα έφυγε να πάει να μαρτυρήσει
ότι Χριστός βαφτίζεται σ’ ανατολή και δύση.
Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον Τάφο
εκεί δέντρο δεν ύπηρχε και δέντρο εφυτρώθη.
Το δέντρο ήταν ο Χριστός κι ρίζα η Παναγία
και τα περικλωνάρια του ήταν η Μαρτυρία.
Που μαρτυρούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα Πάθη.
Και του Χρόνου
Την ημέρα των Θεοφανείων όλοι οι άνθρωποι εκκλησιάζονταν και ¨έπιναν " αγιασμό , μετά από νηστεία μιας ημέρας. Τον αγιασμό ανήμερα των ΦΩΤΩΝ δεν επιτρεπόταν να τον πάρουν στο σπίτι τους. Στο σπίτι τους έπαιρναν τον αγιασμό της παραμονής των ΦΩΤΩΝ.
Μόλις τέλειωνε η λειτουργία, οι παπάδες και το εκκλησίασμα έβγαιναν από την εκκλησία, όπως γίνεται και σήμερα και κατευθύνονταν στο σημείο όπου γινόταν η «κατάδυση του Σταυρού».
Η τελετή της κατάδυσης του σταυρού και σήμερα γίνεται με κάθε επισημότητα και μεγαλοπρέπεια. Κολυμβητές πέφτουν στη θάλασσα αγνοώντας το ψύχος, για να πιάσουν το σταυρό ενώ τρία λευκά περιστέρια ελευθερώνονται και πετούν στον ουρανό κατά τον καθαγιασμό των υδάτων. Τα περιστέρια αυτά συμβολίζουν την Αγία Τριάδα, κατά τη φανέρωση του Αγίου Πνεύματος -εν είδει περιστεράς- όταν ο Ιησούς βαφτιζόταν στον Ιορδάνη Ποταμό.
Όποιος από τους βουτηχτάδες πιάσει πρώτος το σταυρό θεωρείται καλότυχος και ευλογημένος.
Το φαγητό που ετοιμάζουν οι νοικοκυρές την ημέρα των Θεοφανείων στην Κω είναι κοτόπουλο σούπα και χοιρινό μαγειρευτό ή ψητό.
Ένα έθιμο που διατηρείται ακόμη και σήμερα είναι οι προβλέψεις για τον καιρό. Πιστεύεται ότι "αν είν’ τα Φώτα φωτερά θα ’ναι η Λαμπρή με τα νερά" επίσης, από τον καιρό των Φώτων προμάντευαν για τη σοδειά: «Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τις Λαμπρές βρεμένες".
