Bασίλης Χατζηβασιλείου: Η Απονομή της Δικαιοσύνης στην Αρχαία Κω

Η ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΩ

Βαθύτατο υπήρξε το αίσθημα της απονομής της δικαιοσύνης στους αρχαίους κατοίκους του νησιού της Κω. Ο Ηρώνδας στον δεύτερο μίμο του, ο «Πορνοβοσκός», μας πληροφορεί ότι στην Κω εφαρμόζονταν οι νόμοι του μεγάλου νομοθέτη Χαρώνδα από την Κατάνη της Σικελίας, που έζησε γύρω στα 610 π. Χ. Από τη δίκη του Πορνοβοσκού, που διεξάγεται στην Κω, μαθαίνουμε αρκετά για το κοινωνικό περιεχόμενο των νόμων του Χαρώνδα, ακριβώς όπως ίσχυαν τότε στο νησί.

Έτσι βλέπουμε, για παράδειγμα, να επιβάλλεται διπλάσια αποζημίωση σε εκείνον που έβλαψε ακόμα και μια δούλη από πρόθεση: «Αν κάποιος ελεύθερος προσβάλει δούλη, της δίκης το πρόστιμο διπλά να καταβάλλει»(Βλέπε Ηρώνδα, Πορνοβοσκός, στίχοι 46 κ. επ.).Επίσης σε περίπτωση φθοράς ξένης ιδιοκτησίας ή παραβίασης οικογενειακού ασύλου διαβάζουμε: «Αν την πόρτα κάποιος ρίξει, ένα χρυσό νόμισμα είναι η ποινή. Κι αν με γροθιά απειλήσει, ένα χρυσό πάλι είναι η ποινή. Μα αν κάψει σπίτι ή παραβιάσει οικογενειακό άσυλο, χίλια χρυσά είναι η ποινή κι η ζημιά πληρώνεται διπλά»(Βλέπε Ηρώνδα, ό. π., στίχοι 50-54).

Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε το αυστηρό πράγματι περιεχόμενο της νομοθεσίας του Χαρώνδα που ίσχυε στην Κω και τη μεγάλη σημασία που αποδιδόταν στις εκούσιες παραβάσεις του νόμου. Ο Χαρώνδας φρόντισε να μη καταστρατηγείται ο νόμος με στρεψοδικίες και να διατυπώνεται πάντα με σαφήνεια. Γι αυτό και ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά του, παρατήρησε ότι ο Χαρώνδας υπήρξε «τη ακριβεία των νόμων γλαφυρώτερος και των νυν νομοθετών».

Η τήρηση, βέβαια, των διατάξεων της νομοθεσίας του Χαρώνδα στηριζόταν στον πατριωτισμό των Κώων πολιτών. Η διαφύλαξη του κύρους και της υπόληψης της πόλης τους ήταν για εκείνους ο υπέρτατος νόμος. Αυτό ήταν το πνεύμα που υποχρέωνε τους πολίτες της Κω να ορκίζονται όλοι μαζί στην Αγορά μπροστά στα Αρχεία, ότι θα παραμείνουν πιστοί στους «πατρίουςνόμους» της Κω, στα «δόγματατηςΕκκλησίαςτουΔήμου», στις «διαγραφές» (διατάγματα) και στις «κεκυρωμένεςσυνθήκες» του Δήμου με τους συμμάχους του.

Αυτή η ζηλευτή ευνομία της Κω έκανε τον Αντίγονο τον Α΄ να εφαρμόσει τους Κωακούς Νόμους, «εσφραγισμένουςτηΚώωνσφραγίδι», αμέσως μετά τη συνένωση της Λυδικής πόλης Λεβέδου με την παράκτια πόλη Τέω, γύρω στα 306 με 302 π. Χ., έχοντας μάλιστα και τη συγκατάθεση των κατοίκων των δυο αυτών πόλεων, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές. Δεν χρησιμοποιούνταν όμως μονάχα οι νόμοι της Κω, αλλά και οι περίφημοι δικαστές και διαλλακτές (ή διαλλακτήρες) της, που καλούνταν συχνά να επιλύσουν υποθέσεις άλλων πόλεων. Έτσι σε τιμητικό ψήφισμα, που έκανε την υπόδειξη να αναρτηθεί «εντωεπιφανεστάτωτόπωπροτουδικαστηρίου», διαβάζουμε τις ευχαριστίες κάποιας πόλης για την αποστολή δικαστή από την Κω μαζί με την παράκληση να διατηρηθεί η εύνοια των Κώων απέναντί της. Μερικές φορές ακόμη και οι ίδιοι οι Κώοι καλούσαν δικαστές από άλλες πόλεις για να απονείμουν δικαιοσύνη με τον πιο αδιάβλητο τρόπο σε περίπλοκες και λεπτές υποθέσεις αντιδικιών ανάμεσα σε ιδιώτες. Τους ξένους δικαστές που έφθαναν στο νησί υποδέχονταν και φρόντιζαν αρμόδια όργανα οι δικασταγωγοί, ενώ σημαίνοντα πρόσωπα της δικαιοσύνης ήταν επίσης και οι νομοφύλακες, όπως μαθαίνουμε από μια κωακή επιγραφή, που σε κάποιο σημείο της αναφέρει χαρακτηριστικά: «καιπαραλαβόντεςπαράτωννομοφυλάκωνάπανταταγεγραμμέναεντοιςιεροίςνόμοις». Τέλος κατέφευγαν οι Κώοι και στη διαιτησία ξένης προς τους αντιδίκους πόλης, για την πληρέστερη απονομή του δικαίου.

Η ισχύσασα νομοθεσία των ρωμαϊκών χρόνων, όπως αυτή διαμορφώθηκε από το 146 π. Χ. μέχρι το 235 μ. Χ., φαίνεται να επέδρασε σταδιακά και στο πατροπαράδοτο δίκαιο των Κώων. Οι Νόμοι (Leges), τα Διατάγματα της Συγκλήτου (Senatus Consulta) και οι Αυτοκρατορικές Διατάξεις (Constitutiones) μπήκαν τότε αναγκαστικά στη ζωή των κατοίκων της Κω, όπως μπήκαν και στη ζωή των άλλων υποτελών πόλεων και λαών.

Η δικαιοσύνη, λοιπόν, ως ύψιστο αγαθό, αποτέλεσε τη σταθερή και διαρκή θέληση της Κωακής Πολιτείας, που όχι μόνο φρόντισε να αποδίδει στους πολίτες της την ευνομία και την ισονομία, καθιστώντας τους υπεύθυνα και οργανικά μέλη της κοινωνίας της, αλλά και συνεισέφερε παράλληλα στην ανάδειξη των πηγών του Ελληνικού Δικαίου και στη σφυρηλάτηση του θαυμαστού από όλους μακραίωνου πολιτισμού της.