Σήμερα, η Ελλάδα βιώνει με ιδιαίτερη λαμπρότητα και κατάνυξη την κοίμηση της Θεοτόκου, το «Πάσχα του καλοκαιριού», τη λαμπρότερη θεομητορική γιορτή της.
"Θαρρείς πως ο αγέρας, τα βουνά, oι θάλασσες της Ελλάδας, τα χωριά, oι πολιτείες, γεμίσαvε ευωδία πνευματική απ’ αυτό «το χρυσούν θυμιατήριον», απ’ αυτή «την μανναδόχον στάμνον που έχει μέσα «μύρον το ακένωτον».", γράφει ο Φώτης Κόντογλου για την κοίμηση της Θεοτόκου και καταλήγει "Ω! Τι θάνατος λοιπόν είναι αυτός, που γέμισε την οικουμένη και τις καρδές μας με τη χαρά της αθανασίας!"
Η έμπνευση, η δέηση, η ελπίδα, η κατάνυξη και η χαρά διαχέονται σε πλήθος πιστών χριστιανών που συρρέουν σε κάθε εκκλησία της Παναγίας και πανηγυρίζουν, διότι η Κοίμηση της Θεοτόκου δεν είναι πένθιμο γεγονός για τον λαό, επειδή η Παναγία «μετέστη προς την ζωήν» . Στην Ελλάδα, η Θεομητορική μετάσταση γιορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα σε κάθε γωνιά της χώρας όπου υπάρχει και μια ξεχωριστή Παναγιά.
Οι Παναγιές της Δωδεκανήσου
Νίσυρος
Με δυο τελετουργίες εορτάζεται ο Δεκαπενταύγουστος στη Νίσυρο. Η μια γίνεται στην Παναγιά Σπηλιανή και είναι η επίσημη εκκλησιαστική από τους ιερείς, οι οποίοι λιτανεύουν την εικόνα της Παναγίας έως το χωριό, για να ευλογήσει το πανηγύρι.
Η δεύτερη είναι παραδοσιακή και γίνεται από τις μαυροντυμένες Eννιαμερίτισσες, όπως λέγονται οι γυναίκες που έχουν ταχθεί στη Θεοτόκο. Αυτό το έθιμο ξεκινά από τις 6 Αυγούστου, όπου οι γυναίκες αυτές προσκυνούν στο χώρο του μοναστηριού της Παναγίας της Σπηλιανής, που βρίσκεται μέσα στο κάστρο των Iπποτών, και καθαρίζουν το χώρο και τα ιερά σκεύη. Ακολουθούν αυστηρή νηστεία, κάνουν 300 μετάνοιες κάθε εικοσιτετράωρο και ψάλλουν. Το Δεκαπενταύγουστο κρατούν τους δίσκους με τα κόλλυβα και ανοίγουν το δρόμο για την ιερή εικόνα.
Το γλέντι ξεκινά τη στιγμή που η εικόνα φθάνει στο χωριό, με τον τοπικό χορό της «κούπας», τραγούδια και άφθονο κρασί, ενώ οι Εννιαμερίτισσες αποσύρονται. Την παραμονή προσφέρονται στους επισκέπτες ρεβίθια και πατάτες και ανήμερα κρέας με πατάτες.
Ψέριμος
Η εορτή της Παναγίας όπου δεσπόζει η εκκλησία της Παναγιάς της Μελαχρινής, όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι λόγω του σκούρου χρώματος της ρωσικής τεχνοτροπίας εικόνας, είναι ιδιαίτερη. Με πλοιάρια κάτοικοι από την Κάλυμνο, την Κω και τη Νίσυρο καταφθάνουν για να ζητήσουν τη χάρη της Παναγίας. Οι καμπάνες ηχούν πανηγυρικά τη στιγμή που γίνεται η περιφορά του επιταφίου της Θεοτόκου. Συγκινητικές είναι οι στιγμές όταν κλήρος και λαός, ντόπιοι και τουρίστες, συμμετέχουν στη λιτανεία η οποία περνά από τους δρόμους και τα σοκάκια του νησιού, ακόμα και από την αμμουδιά στην άκρη της θάλασσας.
Κάρπαθος
Το δικό της μοναδικό χρώμα στον εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου δίνει και η Κάρπαθος με κορυφαία στιγμή το χορό που γίνεται στην Όλυμπο, στην κεντρική εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Πλατύ (πλατεία του οικισμού). Πρόκειται για ένα ναό του 17ου αιώνα, βυζαντινού ρυθμού, με τοιχογραφίες από την εποχή της Τουρκοκρατίας και με ξυλόγλυπτο τέμπλο εξαιρετικής τέχνης. Στο προαύλιο της εκκλησίας οργανοπαίκτες παίζουν τον Κάτω Χορό. Ο χορός, αργός και πάντα με σταθερό βήμα και κατανυκτική διάθεση, διαρκεί ώρες. Αρχικά οι άνδρες καθισμένοι στο τραπέζι και με ένα κομμάτι βασιλικό στο πέτο, τραγουδούν και πίνουν, με τη συνοδεία λαούτου, λύρας και τσαμπούνας. Στη συνέχεια ξεκινά ο χορός, στον οποίον μπαίνουν σιγά-σιγά και οι γυναίκες, ντυμένες με τις παραδοσιακές γιορτινές τους φορεσιές.
Πάτμος
Στο νησί της Αποκάλυψης, όπου τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το ιστορικό μοναστήρι, οι μοναχοί του τηρούν το έθιμο του επιταφίου της Παναγίας, ένα έθιμο με βυζαντινές καταβολές. Ο χρυσοποίκιλτος επιτάφιος της Παναγίας περιφέρεται στα σοκάκια του νησιού σε μεγαλοπρεπή πομπή, ενώ οι καμπάνες του μοναστηριού και των άλλων εκκλησιών ηχούν ασταμάτητα. Οι ψαράδες κάθε Δεκαπενταύγουστο βγάζουν τα καΐκια τους στη θάλασσα και με τη συνοδεία της εικόνας από την περιοχή Κονσολάτο του λιμένος Σκάλας Πάτμου κατευθύνονται στον όρμο της Παναγίας του Γερανού. Η ευχή των σταφυλιών είναι στο πέρας του Εσπερινού και ακολουθεί το κέρασμα παραδοσιακών προϊόντων.
Κάσος
Στην Κάσο και στο χωριό Παναγιά γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού. Όλα τα πατροπαράδοτα έθιμα τηρούνται ευλαβικά και δεν είναι λίγοι οι ξενιτεμένοι Κασιώτες που επιλέγουν αυτήν τη μέρα για να επισκεφθούν τον τόπο τους, να δοκιμάσουν ντολμαδάκια και πιλάφι και να ξεφαντώσουν με λύρες και λαούτα.
Αστυπάλαια
Στην εκκλησία της Παναγίας της Πορταΐτισσας διοργανώνεται ένα από τα πιο ιδιαίτερα πανηγύρια, όπου οι παρευρισκόμενοι οφείλουν να περάσουν από ορισμένες δοκιμασίες προτού γευτούν το συγκλονιστικό γεμιστό αρνάκι, που οι ντόπιοι ονομάζουν λαμπρινό.
Οι τριήμερες εκδηλώσεις ξεκινούν από το βράδυ της παραμονής, μετά τον Εσπερινό, στον περίβολο της εκκλησίας υπό τους ήχους βιολιού και λύρας, με παραδοσιακούς χορούς. Ανήμερα το Δεκαπενταύγουστο οι Αστυπαλιώτισσες μαγειρεύουν και προσφέρουν στους επισκέπτες τοπικούς μεζέδες και αρνί γεμιστό, το λαμπρινό.
Το εορταστικό τριήμερο κλείνει με τα «Κουκάνια», που διοργανώνονται στον Πέρα Γιαλό και είναι μια σειρά από παιχνίδια με πρωταγωνιστές μικρά και μεγάλα «παιδιά». Το γιαουρτοτάισμα, δηλαδή αλληλοτάισμα γιαουρτιού με κλειστά μάτια, το τράβηγμα του σχοινιού, αγώνες κολύμβησης και αβγομαχίες, αλλά και ο «πετεινός», ένα παιχνίδι όπου προσπαθούν να πιάσουν ένα καλάθι με έναν ψεύτικο κόκορα στην άκρη μιας αλειμμένης με γράσο κολόνας πάνω από τη θάλασσα, είναι μερικά από αυτά.
Ρόδος
Ξεχωριστή στη Ρόδο είναι η Παναγιά η Καλόπετρα που βρίσκεται στην κορυφή της κοιλάδας των Πεταλούδων και φέρεται να χτίστηκε το 1782 από τον ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλέξανδρο Υψηλάντη. Κάτοικοι των γύρω χωριών επισκέπτονται τη μονή, όπου μετά τις εκκλησιαστικές εκδηλώσεις ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι.
Στην Κω, την Κάλυμνο,τη Λέρο, στους Λειψούς σε εκκλησίες και ξωκλήσια αναβιώnουν έθιμα και παραδόσεις. Η Παναγιά η Συντριανή, η Κυρά Ψιλή στον Βαθύ, η Παναγιά της Τελέντου, η Παναγία του Κάστρου, η Μυρτιώτισσα και πολλά μικρά ξωκλήσια θ’ ανοίξουν τις πύλες τους για να υποδεχθούν ντόπιους και επισκέπτες από κάθε γωνιά της Ελλάδας και του εξωτερικού που θα σπεύσουν να προσκυνήσουν τη χάρη της Παναγιάς.
